احمد پوراحمد - استاد جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
علی مهدی - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران
معصومه مهدیان بهنمیری - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

امروزه مناطق شهری بخصوص کلان­شهرها با جذب جمعیت، سرمایه و فعالیت، تبدیل به مراکز اصلی خدمات، تجارت، تولید، مصرف و سکونت شده­ و در مسیر پاسخگویی به نیازهای روزافزون خود، بسیاری از منابع انسانی و طبیعی را باچالش­های اساسی مواجه نموده است. در این میان، مقوله شهرنشینی توده­ای که به معنای افزایش فزاینده مهاجرت به شهرها، شهرنشینی گسترده، رشد فیزیکی شهرها و... می­باشد، گریبانگیر بسیاری از شهرها، بویژه در کشورهای جهان سوم شده است. شهرهای ایران نیز در پی تحولات اقتصادی، اجتماعی، با رشد لجام گسیخته، سریع و بی­قواره مواجه بوده­اند. در این میان شهر قم به­عنوان مرکز ثقل و چهارمین شهر مهاجرپذیر ایران، با توحه به رشد جمعیت و شهرنشینی، بویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با رشد سریعی از بعد کالبدی و فیزیکی مواجه بوده است. از این­رو نگارندگان مقاله حاضر با علم به اهمیت مقوله بررسی روند و گسترش کالبدی این شهر، به مطالعه در فاصله سالهای ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۰ پرداخته است.روش تحقیق در پژوهش حاضر تحلیلی– توصیفی بوده و با بهره گیری از مدل­های آنتروپی شانون، هلدرن و جینی، به تحلیل چگونگی گسترش کالبدی– فضایی این شهر پرداخته است. نتایج حاصل از به کارگیری و تحلیل این مدل­ها نشان می­دهد که طی این دوره ها، گسترش فیزیکی شهر، بصورت پراکنده و غیرمتراکم بوده و زمینه را برای رشد اسپرال و بدون برنامه شهر آماده نموده است.

گسترش کالبدی- فضایی, رشد افقی و اسپرال, مدل شانون, مدل هلدرن, ضریب جینی, شهر قم