محمد باقر وثوقی - دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تهران

مهمترین تحول اجتماعی مستمر و بدون انقطاع در تاریخ خلیج فارس، «مهاجرت و جابجایی جمعیت» در دو سوی کرانه های آن است، این پدیده از چنان اهمیتی برخوردار است که بدون بررسی و در نظر گرفتن آن، نمی توان به درک درستی از رویدادها و حوادث این منطقه به ویژه در دوران پیش از نفت، رسید. اگر با ترسیم یک خط فرضی، طول خلیج فارس را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم کنیم و با توجه به منابع تاریخی سمت و جهت مهاجرتها را مورد بررسی قرار دهیم، به خوبی آشکار است که جهت این مهاجرت از دیر باز تا اوایل قرن چهاردهم هجری، از جنوب به شمال بوده است. اصطلاح «شمال» در این تحقیق به سواحل کنونی ایران در بخش شمالی خلیج فارس و «جنوب» به سواحل کشورهای کنونی کویت، بحرین، قطر، عربستان، امارات متحده عربی و عمان اطلاق شده است. مهاجرت گروههای اجتماعی در خلیج فارس، اگرچه به تناوب و در طول زمان طولانی صورت پذیرفته، اما در برهه ای از تاریخ و بنا به علل و عوامل خاصی، موج گسترده ای از این مهاجرتها به وجود آمده و تاثیر عمیقی بر ساختار اجتماعی و سیاسی منطقه بر جای گذاشته است. یکی از تاثیرگذارترین این مهاجرتها در دور? ایران باستان به وقوع پیوسته که در حقیقت «نخستین موج مهاجرت جنوب به شمال» محسوب می شود. در این تحقیق نخستین مهاجرت و جابجایی بزرگ جمعیت در خلیج فارس، با تکیه بر منابع اصلی و به عنوان یک مسئل? تاریخی مورد شناسایی و ارزیابی قرار گرفته است.

ایران باستان, خلیج فارسی, ساختارهای سیاسی اجتماعی, مهاجرت