عظیم قاسم نژاد - ادانشیار گروه باغبانی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.
مارال سلملیان - کارشناس ارشد رشته گیاهان دارویی ادویه ای و نوشابه ای، گرگان، ایران.
کامبیز مشایخی - دانشیار گروه باغبانی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.

تحقیق حاضر به­ منظور بررسی اثر ایلیسیتور­های شوری و سالیسیلیک ­اسید در محیط کشت جامد و مایع بر برخی از پارامترهای رشدی و بیوشیمیایی کالوس گیاه استویا، از جمله وزن تر، خشک و رنگدانه­های درونی با استفاده از روش پیشنهادی بارنس، میزان مهار رادیکال آزاد با استفاده از DPPH، قند کل با استفاده از آنترون و قند احیاء به روش مایلر انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل بر پایه کاملا تصادفی با دو غلظت سالیسیلیک­اسید (صفر و ۱۰۰ میکرومولار) و دو غلظت شوری (صفر و ۵۰ میلی مولار) در محیط­های کشت جامد و مایع حاوی ۵/۰ میلی­گرم در لیتر BA و ۱ میلی­گرم در لیتر NAA در ۴ تکرار انجام شد. آنالیز نتایج با استفاده از نرم افزار  SAS, V ۹.۲صورت گرفت. ایلیسیتور­های مورد استفاده و محیط­کشت و اثر متقابل این تیمار­ها اثر معنی­داری بر صفات کمی و کیفی داشتند. وزن تر کالوس تحت تاثیر شوری و سالیسیلیک اسید نسبت به شاهد کاهش یافت. در مقابل وزن خشک در تیمار توام شوری و سالیسیلیک­اسید نسبت به شوری افزایش معنی­داری نشان داد. رنگدانه­های درونی در تیمار­ها به نسبت شاهد افزایش یافت. بیشترین توانمندی مهار رادیکال آزاد در تیمار سالیسیلیک­اسید با غلظت ۱۰۰ میکرومولار و محیط کشت مایع دیده شد. تغییرات قند کل در محیط کشت مایع حاوی ۵۰ میلی مولار شوری در مقایسه با سایر تیمار ها افزایشی بود. در مقابل مقدار قند احیاء در تیمار سالیسیلیک­اسید و محیط کشت جامد افزایش معنی داری نسبت به سایر تیمارها داشت. با توجه به نتایج به دست آمده به نظر می رسد در کشت استویا، در صورت تمایل به تولید متابولیت در شرایط درون شیشه ای، بهتر است که از سیستم کشت مایع استفاده گردد و این در حالی است که کشت کالوس با هدف تولید بیومس در سیستم کشت جامد توصیه می گردد.  

استویا, ایلیسیتور, رنگریزه های فتوسنتزی, قند کل و احیاء, کشت-بافت, محیط کشت مایع