مهدی کاظم پور - استادیار دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

ثبت عناصر در سنگ­ مزارهای موزه آذربایجان تبریز، از مهم ترین شاخصه آن است اما این نقش مایه ها صرفا جهان واقعی را ارائه نمی کنند، بلکه علاوه بر خصلت بازنمایانده، از قابلیت بیانگرایانه و نمادین نیز برخوردار هستند. بنابراین، هر نقش مایه را می توان به مثابه متنی نشانه ای دانست که دلالت های متعددی را در معرض تفسیر و تاویل مخاطب قرار می دهد. از این رو، کاربست ابزارهای تحلیلی رویکرد نشانه شناسی در تحلیل و خوانش سنگ­ مزارها، هدف این مقاله است. بدین منظور، اصل جانشینی و همنشینی، تعامل و تقابل نشانه ها، معنای صریح و ضمنی، بافت یا زمینه و بینامتنیت، معرفی و در تحلیل و خوانش نقش مایه های سنگ مزارهای موزه آذربایجان به آزمون گذاشته شده اند. پرسش های مطرح شده در این پژوهش عبارت اند از: ۱. سازوکار و نقش ابزارهای تحلیلی رویکرد نشانه شناسی در تحلیل و خوانش نقش مایه سنگ­مزارها چیست. ۲ . سنگ­مزارهای موجود در موزه آذربایجان تبریز دارای چه مفهوم نمادشناسی می باشند؟ این پژوهش به روش، توصیفی- تحلیلی بوده و داده های آن بر اساس مطالعات میدانی و کتابخانه ای جمع آوری شده اند. بر اساس این پژوهش مشخص گردید که به واسطه کاربست ابزارهای تحلیلی موجود در رویکرد نشانه شناسی، افزون بر تجزیه وتحلیل و خوانش روشمند نقش مایه ها، جلوه های متعدد مفهومی، بصری و زیبایی شناسی آنها آشکار می شود و چارچوبی برای تقسیم بندی نقش مایه ها نیز فراهم می گردد. بدین شکل که به کمک این ابزارها، بهتر و دقیق تر می توان جهت ارجاع نقش مایه ها را تشخیص داد. همچنین بر اساس این مطالعه مشخص گردید که نقش مایه های موجود روی سنگ­ مزارهای موزه آذربایجان در چهار دسته: نقش مایه های گیاهی، هندسی، محرابی وکتیبه ای قابل تقسیم بندی هستند که شواهد مستقیمی از اعتقادات و باورهای آئینی و دینی عصر خود را به نمایش می­ گذارند. این مردمان طبق باورهای دینی خود، این جهان را فانی تلقی کرده و این فانی بودن را سعی کرده اند به دیگران گوشزد نمایند. بر همین اساس هم در انتخاب نقش مایه، هم در انتخاب اشعار و هم در انتخاب آیه هایی از قران به این امر دقت کافی داشته اند. همین امر باعث شده است یک هارمونی  بین نقش مایه ها وجود داشته باشد.

موزه آذربایجان, تحلیل نمادشناسی, سنگ مزارها, نقش مایه, باورها و اعتقادات