جعفر معصوم پور سماکوش - استادیار اقلیم شناسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
مرتضی میری - دانش آموخته دکتری اقلیم شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
سجاد باقری سیدشکری - دانش آموخته دکتری ژئومورفولوژی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

مناطق کوهستانی زاگرس چین خورده (حوضه الوند) و زاگرس مرتفع (حوضه قره سو) در استان کرمانشاه دارای آبخوان‎های کارستی متعددی بوده که توسط چشمه های کارستی تخلیه می گردند. این آبخوان ها، منبع اصلی تامین آب جوامع انسانی، اکوسیستم های حوضه ها و تامین کننده جریان پایه رودخانه های الوند و قره سو بوده و نقش حیاتی در پایداری محیط، استمرار و شکل گیری مدنیت در مناطق مورد مطالعه دارند. هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر تغییرات اقلیمی بر ویژگی های کمی و رژیم آبدهی چشمه ها است. بدین منظور، ترکیبی از روش های آماری و مدل سازی استفاده شد. داده های مورد استفاده شامل بارش و دبی ایستگاه های وزارت نیرو، داده های بارش، پارامترهای دمایی، رطوبت نسبی و تابش خورشید برای ایستگاه های همدید و همچنین داده های طولانی مدت GPCC است. نتایج آنالیز خودهمبستگی نشان داد در زاگرس مرتفع به جز چشمه یاوری، دبی سایر چشمه های کارستی به بارش وابستگی زیادی دارند. در مقابل، چشمه های زاگرس چین خورده وابستگی کمتری به بارش دارند، در این زون تنها دبی چشمه های ماراب و ریجاب به بارش وابستگی بالایی دارند. بررسی شرایط اقلیمی ایستگاه های همدیدی نماینده هر زون نشان داد اقلیم منطقه طی دوره ۲۰۱۴-۱۹۸۶ تغییرات قابل توجهی یافته و شرایط خشکی منطقه شدت بیشتری پیدا کرده است، به طوری که بررسی داده های بارش ایستگاه ها و داده های شبکه ای نشان دهنده کاهش بارش و افزایش خشکسالی های متمادی و دوره ای در دو زون مورد بحث است. در مقابل، شرایط حرارتی از روند افزایشی معنی‎داری برخوردار شده است. بیشترین کاهش رطوبت و افزایش دمای منطقه از اواخر دهه ۱۹۹۰ قابل مشاهده است. بررسی شرایط کمی و کیفی چشمه های منطقه در ارتباط با تغییرات اقلیمی، بیانگر تغییرات قابل توجه آنها است، زیرا آبدهی چشمه های مورد مطالعه در دو دهه گذشته به تبعیت از روند منفی بارش، دارای روند کاهشی بوده اند. خشکسالی های شدید و کاهش بارش بدون تاخیر زمانی سبب کاهش آبدهی چشمه های کارستی منطقه مورد مطالعه شده اند. ویژگی های کیفی چشمه های مورد مطالعه نیز تغییر کرده است که بیشتر تابع حجم آب ورودی به آبخوان بوده و رابطه معنی‎داری با نوسانات بارشی ندارد. 

بارش, روند, خشکسالی, داده های شبکه ای, چشمه های کارستی