اکبر حیدری - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
محمد رحیم رهنما - استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
محمد اجزاء شکوهی - دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
امید علی خوارزمی - استادیار مدیریت شهری، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

از آنجا که محور هرگونه تحلیل جغرافیایی تاکید بر فضا و مفاهیم زیست­محیطی آن است؛ لذا تغییر در مناسبات میان انسان و محیط­زیست شهری را می­توان محصول نهایی میل انسان به تغییر در محدوده سکونتگاهی خود برای چیرگی بر ماهیت زیست­محیطی و فضایی شهر دانست؛ بر همین اساس، پژوهش حاضر سعی دارد با بهره­گیری از رویکرد آینده­نگاری گام طبیعی در چارچوب شاخص­های محیط­زیست شهری، به تحلیل تحولات فضایی در مقیاس زیست­محیطی در کلانشهر مشهد بپردازد. برای دستیابی به این هدف، از مطالعات توصیفی - تحلیلی، اسنادی و پرسشنامه در چارچوب مدل دلفی و تحلیل­های نرم­افزاری استفاده گردید. در این راستا، پس از برگزاری جلسات اولیه بحث با ۵۰ نفر از نخبگان دانشگاهی و مدیران اجرایی شهر مشهد به عنوان جامعه آماری تحقیق، تعداد ۷۸ متغیر در قالب ۱۶ طبقه­بندی کلی به عنوان متغیرهای اولیه پژوهش شناسایی شدند. در ادامه، متغیرهای اولیه، در چارچوب ماتریس اثرات متقاطع در نرم­افزارهای آینده­نگار میک­مک و سناریو ویزارد تعریف شدند؛ سپس، از جامعه آماری خواسته شد تا برحسب میزان اثر - وابستگی مستقیم، غیرمستقیم و بالقوه، به ارزشیابی متغیرها در بازه ۰ (بی­تاثیر) تا ۳ (تاثیر بسیار قوی) بپردازند. نتایج نشان داد که با ۲ بار تکرار چرخش داده­ای، شاخص پرشدگی به دست آمده ۷۹/۹۵% می­باشد که این امر، مبین ضریب بالای تاثیرگذاری متغیرها بر یکدیگر است. همچنین به اتکاء یافته­های به دست آمده، شاخص مدیریت یکپارچه زیست­محیط شهری (ME۴) با امتیاز ۱۸۸، دارای بیشترین اثرگذاری مستقیم و شاخص تدوین و ارتقاء مقررات بازیافت شهری (RY۴) با مجموع ۵۵۸۵۹۴۴ ارزش سطری محاسبه­شده، دارای بیشترین میزان اثرگذاری غیرمستقیم بر دیگر متغیرها بوده­اند. در نهایت، با در نظر گرفتن نیروهای پیشران کلیدی شناسایی­شده، سناریوهای مطلوب، میانه و فاجعه ارائه گردید.

تحلیل فضایی, محیط زیست شهری, مطالعات آینده پژوهی, گام طبیعی, برنامه ریزی سناریو