فایزه آفریده - دانشجوی دکتری مدیریت محیطی، دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی دانشگاه اصفهان
محمد حسین رامشت - استاد، دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی، دانشگاه اصفهان
گراهام مورتین - استاد، دپارتمان جغرافیا و موسسه ایکتا، دانشگاه اتوناما بارسلونا

آلودگی هوا، با توجه به پیامدهای زیانبار آن، به یکی از ملموس ترین معضلات زیست محیطی تهران تبدیل شده است و بررسی و مطالعه بر روی آلودگی هوای تهران به عنوان مسئله بسیار مهم در پژوهش های مختلف مدنظر قرار گرفته است. اندازه گیری آلودگی هوا با استفاده از شاخص کیفیت هوا و توسط ایستگاه های سنجش کیفیت هوا انجام می گیرد. هدف از این پژوهش بررسی تغییرات زمانی- مکانی آلودگی هوا در دو ماه آذر و دی در طی ده سال (۱۳۸۹-۱۳۹۸) با استفاده از میانگین دادههای شاخص کیفیت هوا در سطح شهر تهران است. بدین منظور، داده های کیفیت هوا از ۲۱ ایستگاه کنترل کیفیت هوای شهر تهران استخراج و میانگین داده های کیفیت هوا در دو ماه موردنظر محاسبه شد و نقشه های درونیابی به روش IDW در محیط نرمافزار ArcGIS ترسیم شد. سپس، درصد وسعت پهنه های آلودگی هوا در سطح شهر تهران محاسبه شد و نقشه ها روی هم انداخته شد و تجزیه و تحلیل گردید. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد در ماه های آذر و دی، طی سال های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۸، بیشترین وسعت شهر تهران به ترتیب در پهنههای نسبتا سالم (۵۴ درصد)، ناسالم برای گروه های حساس (۲۳ درصد)، سالم (۲۰ درصد) و پاک (۵/۱ درصد)، و ناسالم (۵/۰ درصد) قرار دارد. به عبارتی، کمتر از ۲ درصد وسعت شهر تهران در پهنه پاک قرار گرفته است و حتی در برخی از سالها در شهر تهران هوای پاک در این دو ماه وجود نداشته است. از نظر زمانی، سال ۱۳۸۹، با دارابودن بیش از ۷۰درصد پهنه ناسالم برای گروههای حساس، جزو آلودهترین و سال ۱۳۹۳ جز پاک ترین سال های مورد بررسی محسوب می شود. همچنین، ایستگاه صنعتی شریف و شاداباد بدون داشتن پهنه پاک و با داشتن AQI ۷۵ به بالا جزو آلودهترین ایستگاهها در همه سالها بودهاند. بنابراین، مسئله آلودگی هوای شهر تهران، علاوه بر بعد مکانی (قرارگرفتن وسعت وسیعی از شهر در پهنه ناسالم)، مسئلهای زمانی (آلودگی زیاد در دوره زمانی طولانیمدت) نیز هست. در پایان دلایل موثر بر توزیع زمانی- مکانی اعم از طبیعی و انسانی (حمل و نقل و صنعت) بررسی و در مقیاس های ایستگاهی یا کلی تحلیل شده است.

آلودگی هوا, تحلیل زمانی- مکانی, شاخص کیفیت هوا, شهر تهران