وجیهه عرفانی پورقاسمی - Ferdowsi University of Mashhad
محمدتقی دستورانی - Ferdowsi University of Mashhad
محبوبه حاجی بیگلو - Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources
فرشته رحیمی آغ چشمه - Ferdowsi University of Mashhad

 چکیده مبسوط   مقدمه و هدف: سیستم­ های رودخانه ای در طول زمان دچار تغییر و تحولات جدی می شوند. این تغییرات بسته به شرایط حاکم بر رودخانه از منطقه­ ای به منطقه دیگر متفاوت است. پیش ­بینی روند تغییرات رودخانه و ارائه طرح­ های مهندسی منوط به شناخت رفتار رودخانه و بررسی تغییرات در گذشته است. تحقیق حاضر با هدف بررسی عوامل موثر (هیدرولیکی، خصوصیات خاک کناره ها، پوشش گیاهی، الگوی رودخانه ­ای) در ناپایداری و فرسایش کناری رودخانه کشف­ رود در استان خراسان رضوی انجام گرفته است. مواد و روش ­ها: جهت بررسی بهتر تاثیر عوامل مختلف، مسیر رودخانه به ۱۴ مقطع مطالعاتی تقسیم گردید و پارامترهای هندسی موردنیاز اندازه ­گیری شد. مدل هیدرولیکی  HEC-RAS از طریق الحاقیه HEC-Geo RAS جهت بررسی خصوصیات جریان در مقاطع مختلف رودخانه کشف­رود مورد استفاده قرار گرفت. سپس تجزیه وتحلیل نتایج خروجی از مدل، برای دبی با دوره بازگشت­ های مختلف انجام پذیرفت. همچنین نمونه­ های خاک از کناره رودخانه برداشت شده و جهت دانه ­بندی و دیگر مطالعات به آزمایشگاه منتقل شد. دیگر عوامل همچون نوع و تراکم پوشش گیاهی، خصوصیات هندسی کانال رودخانه، میزان فرسایش و نیز تاثیر عوامل انسانی بر تغییرات رودخانه در هنگام بازدید بررسی شد. یافته­ ها: نتایج تحلیل­ های مورفولوژی رودخانه نشان داد که ضریب سینوسیتی (MC) برای اغلب پیچان­رودهای مورد بررسی در این تحقیق، کوچک تر از ۱/۹۹ می باشد که بر اساس رابطه ولمن و شیوم برخی از بازه ها در گروه رودخانه های مستقیم و برخی دیگر در گروه رودخانه­ های با پیچ و قوس­های ملایم قرار گرفت. خصوصیات هیدرولیکی جریان مانند سرعت جریان، عدد فرود و غیره هرچند از بازه ای به باز دیگر تغییر کرده ولی در تحقیق حاضر تاثیر چندانی در فرسایش نداشته ­اند. همچنین در بین خصوصیات خاک، وضعیت شوری خاک ارتباط بیشتری با فرسایش کناره­ای داشته و بقیه پارامترهای خاک تاثیر چندانی در فرسایش کناری ندارند. وضعیت پوشش گیاهی کف و کناره ­های رودخانه نقش مهم تری را در فرآیند پایداری کناره­ ها ایفا نموده است. البته الگوی رودخانه نیز در فرسایش تاثیر داشته، بطوریکه در قسمت مقعر قوس ­های رودخانه، فرسایش به میزان قابل ملاحظه ای به چشم می­خورد. نتیجه­ گیری: از میان عوامل متعدد مورد بررسی در زمینه خصوصیات هیدرولیکی، مرفولوژیکی، خاک و پوشش گیاهی کف و کناره های رودخانه کشف رود در تحقیق حاضر شوری خاک، تراکم پوشش گیاهی و وضعیت مئاندری بازه ها در فرسایش کناره ای موثر بوده اند.  

HEC-RAS model, Kashafrood River, Meandering coefficient, River bank erosion, River morphology, رودخانه کشف رود, ضریب سینوسیتی, فرسایش کناره رودخانه, مدل  HEC-RAS, مورفولوژی رودخانه