فرزانه فخریان لنگرودی - کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی و رسانه دانشگاه تهران،تهران، ایران.
اعظم راودراد - استاد گروه علوم ارتباطات اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

مقاله حاضر با هدف مطالعه چگونگی بازتاب نقش و کارکرد رسانه های ارتباط جمعی در تفسیر یا تغییر جهان پیرامون در متن ادبیات داستانی معاصر فارسی در ایران نوشته شده است. هدف این بوده که معلوم شود رسانه که بازتاب دهنده جامعه است، چگونه در رمان به صحنه بازتاب کشانده شده است. همچنین، سعی شده تصویری از توصیف و تصدیق حضور همه گیر رسانه های ارتباط جمعی در اجتماع واقعی و ملموس، با تحلیل رمان ارائه شود، تا کارکرد و نقش اجتماعی رسانه در دنیای واقعی را بر اساس قدرت و نفوذ رسانه در متن رمان فارسی معاصر ایران بتوان تحلیل کرد. ازاین رو، ۱۲ رمان واقع گرای معاصر فارسی که هم در جمهوری اسلامی ایران منتشر شده اند و هم نویسندگان آن ساکن ایران هستند، با روش انتخاب هدفمند نمونه برای تحلیل کیفی انتخاب شدند. سپس همه عبارات مربوط به رسانه های خبری سنتی، یعنی رادیو، تلویزیون، روزنامه و مجله، از این متون استخراج شد و روی محتوا و معنا و نیز ساختار آن ها بر مبنای نظریات نقد ادبی و جامعه شناسی ادبیات مطالعه شد. سرانجام، یافته ها حاکی از تصویر شدن رسانه به عنوان وسیله ضروری در زندگی روزمره، ابزار اطلاع رسانی، ابزار سرگرمی و ابزار قدرت و مقاومت و نیز ابزار آگاهی بخش و نقد در جهان رمان فارسی بوده است. تفاوت آشکار بین رسانه های مکتوب و رسانه های شنیداری و دیداری در نقش یابی اجتماعی و تاکید بر فرهنگ شفاهی، نقش پذیری تلویزیون و رادیو به عنوان اصلی ترین دروازه دریافت اطلاعات و کسب آگاهی، در مقابل نقش گزینش شده روزنامه در زندگی روزمره، و از آن کم رنگ تر نشریات و مجلات غیرروزانه که نشان دهنده انتخاب غیرفعال مخاطب است، ضعف رسانه ای و نبود جایگاه مشخص و مستحکم برای رسانه های ارتباط جمعی در میان عموم مردم، مصرف مکتوبات رسانه ای به مثابه مولفه زندگی خواص و بی توجهی به مخاطب عام، و نبود درک متناسب از فعالیت و ویژگی های اهالی رسانه در فضای جامعه، نتایجی هستند که از تحلیل رمان ها به دست آمده است.

بازتاب, رسانه ارتباط جمعی, زندگی روزمره, رمان فارسی, ادبیات داستانی, تحلیل متن