محمود شرفی - گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس
بهزاد سلطانی - گروه زمین شناسی نفت، پژوهشکده علوم زمین، پژوهشگاه صنعت نفت، تهران
بیژن بیرانوند - گروه زمین شناسی نفت، پژوهشکده علوم زمین، پژوهشگاه صنعت نفت، تهران
سید رضا موسوی حرمی - گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد

نهشته های پلیوسن در شمال ایران و هم ارزهای زمانی آنها در آذربایجان و ترکمنستان شامل سازندهای چلکن و آقچاگیل بوده که از مهم ترین عناصر سیستم نفتی در حوضه خزر هستند. تاریخچه پس از رسوب گذاری و توسعه فرآیندهای دیاژنزی و تخلخل در سازند کربناته آواری آقچاگیل (پلیوسن) در ناحیه دشت گرگان-گنبد مورد مطالعه قرار گرفته است. تلفیق نتایج بررسی های پتروگرافی و آنالیزهای SEM و XRD بیانگر کیفیت مخزنی کربنات های سازند آقچاگیل است. مهم ترین فرآیندهای دیاژنزی در توالی سازند آقچاگیل شامل فشردگی فیزیکی، سیمان کلسیتی اولیه، انحلال و توسعه تخلخل ثانویه، تشکیل کانی های رسی (اسمکتیت)، میکرایتی شدن و نئومورفیسم است. تخلخل به اشکال حفره ای، کانالی شکل، درون ذره ای، بین ذرهای، قالبی و شکستگی در سنگ های آهکی و به میزان بسیار کمتر در رسوبات دانه ریز توسعه یافته است. موقعیت ته نشینی، ویژگی های بافتی و تاریخچه تدفین از عوامل کنترل کننده گسترش فرآیندهای دیاژنزی از جمله ایجاد انحلال و تخلخل بوده است. فشردگی فیزیکی و سیمانی شدن کلسیتی اولیه فراگیر به عنوان عوامل منفی تاثیرگذار بر کیفیت مخزنی و تشکیل سیمان کلسیتی عمدتا به فرم تیغه ای و تا حدی سوزنی به عنوان عوامل مثبت در حفظ تخلخل اولیه و ایجاد تخلخل ثانویه در توالی سازند آقچاگیل بوده است. نفوذ پیوسته سیالات دیاژنزی جوی به درون رسوبات حاشیه ساحلی سازند آقچاگیل موجب انحلال ذرات ناپایدار کربناته (آراگونیت و کلسیت پرمنیزیم) و توسعه انحلال و ایجاد تخلخل به ویژه در رخساره های دانه پشتیبان شده است.

حوضه خزر، دشت گرگان-گنبد، سازند آقچاگیل، دیاژنز، کیفیت مخزنی