علی اکبر عنابستانی - استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
زهرا عنابستانی - استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مشهد ایران.

تهیه طرح های راهبردی-ساختاری با گذشت چند دهه از شروع آن در انگلستان و امریکا در دهه ۱۳۷۰ توسط وزارت مسکن و شهرسازی مورد توجه قرار گرفت. در اواسط دهه ۱۳۹۰دستورالعمل تهیه و تدوین برنامه های راهبردی- عملیاتی شهر و شهرداری توسط وزارت کشور به دفاتر امور شهری استانداری های ذی ربط ابلاغ گردید. بنابراین، پژوهش حاضر به دنبال شناسایی  و تحلیل محرک ها و پیشران های موثر بر افزایش اثر بخشی برنامه ها در افق ۲۰ ساله آن هاست. پژوهش حاضر، از حیث هدف «کاربردی» و به لحاظ روش و ماهیت «توصیفی - تحلیلی» است. برای جمع آوری اطلاعات از روش های اسنادی و میدانی استفاده شده است. جامعه آماری در این پژوهش، ۳۵ شهر استان خراسان رضوی که برنامه های آن دریافت شده است و بر این اساس تعداد ۴۸ مشاور و کارشناس در شهرداری های تابعه برای تکمیل پرسشنامه ها مورد پرسشگری قرار گرفتند. روایی پرسشنامه ها بر اساس نظر متخصصین و به ویژه مشاوران و پایایی آن بر پایه آلفای کرونباخ بالای ۷/۰ و مورد تایید قرار گرفت . جهت تجزیه و تحلیل داده ها و تحلیل مولفه های اثرگذار بر افزایش اثربخشی برنامه های راهبردی-عملیاتی شهر و شهرداری از نرم افزار Micmac استفاده شد.  نتایج بدست آمده با توجه به امتیاز بالای اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم، عوامل ۴۵ گانه در ۴ مولفه اصلی پیشران های کلیدی در افق برنامه ها، نشان داد که عواملی از قبیل پشتیبانی دفتر امور شهری استانداری و نظارت بر نحوه عملکرد شهرداری ها در تدوین و اجرای برنامه های راهبردی با اثرمستقیم (۸+) و غیرمستقیم (۲۵۴۸+)، هماهنگی بیشتر مدیران شهری و دستگاه های اجرایی در فرایند تهیه و اجرای برنامه های راهبردی- عملیاتی با اثرمستقیم (۷+) و غیرمستقیم (۱۸۸۰+)، تغییر نگرش مدیران، مجریان و کارفرمایان به سوی برنامه ریزی استراتژیک در حوزه های توسعه شهری و منطقه ای با اثرمستقیم (۶+) و غیرمستقیم (۱۹۷۰+)، در رده محرک ها و پیشران های کلیدی به شمار می روند.

اثربخشی, برنامه راهبردی, برنامه عملیاتی, آینده پژوهی, خراسان رضوی