آسیه عزیزی - دانشجوی دکتری، بخش اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
حسین مهرابی - استاد بخش اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
محمدرضا زارع مهرجردی - استاد بخش اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

در این مقاله، اثر کمبود آب و شرایط اقلیمی بر تصمیمات آبیاری کشاورزان در تولید محصولات عمده زراعی گندم، جو، پنبه، چغندرقند و یونجه در استان خراسان شمالی ارزیابی شده است. تصمیم­های آبیاری کشاورزان در قالب یک مدل مدیریت شامل معادلات سهم اراضی آبی، پذیرش تکنولوژی آبیاری و دفعات آبیاری مزرعه تعریف شده است و اثر شاخص­های کمبود آب و عوامل اقلیمی، روش تامین آب مزرعه، ویژگی­های اراضی و جمعیتی کشاورز مورد بررسی قرار گرفتند. برای این منظور از طریق تکمیل پرسشنامه توسط ۳۸۰ کشاورز اطلاعات مورد نیاز جمع­آوری و سپس با استفاده از روش­های لاجیت کسری، لاجیت دوگانه و OLS معادلات مدل مدیریت برآورد شده­اند. نتایج نشان داد که کمبود اقتصادی و فیزیکی منابع آب، شرایط اقلیمی دما و بارندگی و رخدادهای شدید سرمازدگی و گرمازدگی محصول و خشکسالی، تاثیر قابل توجهی بر تصمیم­های آبیاری کشاورزان دارند. کشاورزان از طریق تصمیم به آبیاری مزرعه و اتخاذ تکنولوژی­های جدید سعی می­کنند خسارت ناشی از تغییر اقلیم و کمبود آب را کاهش دهند. همچنین نوع منبع آبیاری سطحی و زیرزمینی، روش آبیاری، کیفیت و مقیاس مزرعه بر تصمیمات کشاورز تاثیر معنادار دارد. در مناطقی که آب سطحی در دسترس نیست، سطح اراضی آبی کاهش می­یابد و به دلیل کمبود آب، کشاورزان رغبت بیشتری برای سرمایه­گذاری در فناوری­های جدید دارند. مزارعی که از نظر جنس خاک مزرعه، جهت و شیب زمین زراعی و دسترسی به منابع از کیفیت بالاتری برخوردار هستند، کشاورزان تمایل بیشتری برای سرمایه­گذاری در روش­های نوین آبیاری دارند و دفعات آبیاری را در مزارع افزایش می­دهند. لذا، اعمال سیاست­هایی جهت بهبود کیفیت و یکپارچه­سازی اراضی، میزان گسترش تکنولوژی را افزایش و حجم آب مصرفی در مزرعه را کاهش می­دهد. همچنین، ویژگی­های جمعیتی کشاورز از قبیل تجربه، مالکیت، تحصیلات بر تصمیماتی که کشاورز برای آبیاری مزرعه می­گیرد تاثیرگذار هستند. ایجاد بستر تحصیل و آموزش کشاورزان، میزان آگاهی کشاورزان را نسبت به روش­های نوین کشاورزی و اهمیت منابع آب افزایش می­دهد. نتایج این تحقیق اطلاعات ارزشمندی در مورد چگونگی واکنش کشاورزان در سیستم­های تولید و انطباق با تغییرات اقلیمی و اتخاذ سیاست­های اثربخش فراهم می­کند.

تصمیم های آبیاری, تغییر اقلیم, کمبود آب, لاجیت کسری