حسین حاتمی نژاد - دانشیار، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران
احمد پوراحمد - استادگروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران
کرامت الله زیاری - استادگروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران
حسین بهبودی مقدم - دکتری جغرافیای و برنامه ریزی شهری از دانشگاه تهران

شهر همیشه پویا و در حال دگرگونی است.این پویایی در بخش مرکزی شهر به علت تنوع عناصر، بازیگران و فرایندهای گوناگون فضاساز  شدت و حدت بیشتری دارد، به گونه­ای که برنامه­ریزی این محدوده ارزشمند شهری را با پیشامدها، عدم قطعیت و پیچیدگی همراه ساخته است.از این­رو هدف این پژوهش تحلیل فرایندها، عوامل، ساز و کارها و بازیگران موثر بر پیچیدگی­های تحولات فضایی بخش مرکزی شهر تهران و معرفی نظریه پیچیدگی به عنوان نظریه مبنا در مطالعات و برنامه­ریزی پویش فضایی بخش مرکزی شهرهاست. روش تحقیق  مبتنی بر روش تحلیل محتوای کیفی جهت­دار است و گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی و مصاحبه صورت گرفته است. نمونه آماری نیز شامل ۳۰ نفر از مدیران و کارشناسان نخبه شاغل در شهرداری های منطقه ۱۲ و نواحی ۱ و ۲ منطقه ۱۱ (محدوده پژوهش)است که از طریق نمونه گیری هدفمند انتخاب شده­اند. نتایج پژوهش نشان می دهد که چهار پارامتر اصلی یعنی بازیگران فضایی، فرایندها،مدیریت و برنامه­ریزی و الگوهای کاربری­ها بر تحولات پیچیده فضایی بخش مرکزی شهر تهران تاثیر می گذارند و سبب بروز ویژگی های پیچیدگی چون تنوع،پیشامدها، ماهیت فراکتال،عدم قطعیت،رشد غیر خطی و... در برنامه­ریزی این محدوده ارزشمند شهری می شوند.در نتیجه انگاره بخش مرکزی شهرها به عنوان یک سیستم پیچیده متبلور می­شود؛ همچنین،علی­رغم پیچیدگی سیستمی در بخش مرکزی شهر تهران و سیر صعودی آن در بستر زمان، برنامه­ریزی این سیستم پیچیده با گزینش طرح های جامع و تفصیلی با تقلیل­گرایی همراه بوده است که زوال و پژمردگی بخش مرکزی شهر تهران را به همراه داشته است. بر این اساس، در مطالعه و برنامه­ریزی تحولات بخش مرکزی شهرها، نیاز نظری جدیدی احساس می­شود و آن نظریه پیچیدگی است.

نظریه پیچیدگی, تحولات فضایی, بخش مرکزی شهر, تهران