ناصر بیات - استادیار جغرافیای انسانی، گروه جغرافیا، دانشکده فرماندهی و ستاد، دانشگاه علوم انتظامی امین، تهران، ایران.
سیدعلی بدری - دانشیار جغرافیای انسانی، گروه جغرافیای انسانی و عضو قطب برنامه ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
محمد رضا رضوانی - استاد جغرافیای انسانی، گروه جغرافیای انسانی و عضو قطب برنامه ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.

تاکنون بخش وسیعی از مطالعات گردشگری در نواحی روستایی بر شناخت اثرات مثبت و منفی آن در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، و محیط زیستی متمرکز شده است. اما با در نظر گرفتن ناهمسانی دیدگاه های مردم محلی از اثرات یاد شده، پژوهش های اندکی در زمینه مقایسه ادراکات ذینفعان، به ویژه ساکنان روستایی انجام شده است. این پژوهش به تحلیل مقایسه ای ادراکات ساکنان محلی از اثرات گردشگری در منطقه حوضه آبریز رودخانه کلان شهرستان ملایر می پردازد. روش پژوهش ترکیبی است. در مرحله کیفی طی۶ نشست بارش افکار گروهی، با مشارکت ۶۰ نفر از داوطلبان محلی اثرات مثبت و منفی گردشگری شناسایی و مبنای طراحی پرسشنامه به عنوان ابزار سنجش در مرحله کمی قرار گرفت. سرانجام ۳۵۰ پرسشنامه از ۱۰ درصد جمعیت بالای ۱۵ سال گردآوری شد. داده ها با استفاده از آمارهای توصیفی، تحلیل عاملی اکتشافی، تحلیل خوشه ای، تحلیل تشخیص، خی-دو، و تحلیل واریانس یک طرفه تجزیه وتحلیل شد. بر اساس تحلیل عاملی اکتشافی اثرات مثبت به سه دسته در ابعاد اقتصادی، محیطی، و اجتماعی، و اثرات منفی نیز به سه دسته در ابعاد محیط زیستی، اجتماعی و فرهنگی تقسیم شد. نتایج تحلیل خوشه ای ادراکات مردم محلی از اثرات مثبت و منفی گردشگری بیانگر سه دیدگاه متفاوت است. در اغلب موارد تفاوت معناداری میان ادراکات ساکنان محلی از اثرات مثبت و منفی گردشگری مشاهده شد. نتایج پژوهش منطبق بر اصول نظریه تبادل اجتماعی است، به طوری که ادراکات ساکنان محلی تابع میزان اثرپذیری آن ها از ابعاد مختلف اثرات مثبت و منفی گردشگری است.

گردشگری روستایی, تحلیل مقایسه ای, اثرات گردشگری, نظریه تبادل اجتماعی, حوضه آبریز رودخانه کلان ملایر