خدیجه اصغری آغوزگله - دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، مازندران، ایران
حمید جلیلوند - گروه علوم و مهندسی جنگل دانشکده منابع طبیعی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
حامد اسدی - گروه علوم و مهندسی جنگل دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی منابع طبیعی ساری

سابقه و هدف: جنگل های دست کاشت می توانند بر تنوع گونه های گیاهی و خصوصیات خاک یک منطقه اثرگذار باشند. بدین منظور در پژوهش حاضر به بررسی اثرات توده های ۲۵ ساله جنگل کاری شده با گونه های پلت، توسکا ییلاقی و زربین بر تنوع زیستی گیاهی و پوشش کف جنگل و برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در مقایسه با جنگل طبیعی (ممرز و راش) در جنگل کلت استان مازندران پرداخته شد.مواد و روش ها: در هر توده جنگل کاری شده که درختان در فاصله ۲۲ متر کاشته شدند و توده طبیعی مجاور آن تعداد ده قطعه-نمونه ۴۰۰ مترمربعی (۲۰۲۰ متر) به صورت انتخابی با ابعاد شبکه آماربرداری ۱۰۰۱۰۰ متر پیاده شد. سپس فهرست کلیه گونه-های علفی و وفور (درصد پوشش) آنها ثبت شد. همچنین در هر قطعه نمونه اقدام به برداشت یک نمونه خاک از چهار گوشه و مرکز آن به عمق ۰-۱۵ سانتی متر شد، سپس این نمونه ها باهم مخلوط و یک نمونه ترکیبی به منظور مطالعه مشخصه های فیزیکی و شیمیایی خاک (جرم مخصوص ظاهری، بافت خاک، واکنش خاک، هدایت الکتریکی، کربن آلی، ازت کل، فسفر و پتاسیم قابل جذب) در آزمایشگاه تهیه شد. همچنین به بررسی شاخص های غنای (مارگالف و منهنیک)، یکنواختی (شانون- وینر) و تنوع (سیمپسون و شانون- وینر) نیز پرداخته شد. یافته ها: نتایج نشان داد توده های جنگل کاری شده از نظر میزان واکنش خاک (۰۵/۰>P )، پتاسیم قابل جذب، رس و درصد رطوبت نسبی خاک با جنگل طبیعی اختلاف معنی داری داشتند (۰۱/۰>P ). همچنین، به ترتیب مقدار واکنش خاک و پتاسیم قابل جذب در توده پلت (۹۹/۶ ،۵۱/۹۰۴ میلی گرم بر کیلوگرم) بیشترین میزان و کم ترین آن در توده طبیعی (۱۸/۶، ۵۲/۵۵۷ میلی گرم بر کیلوگرم) مشاهده شد. از طرفی بالاترین درصد رس در توده طبیعی (۵۷/۴۳ درصد) و کم ترین درصد آن در توده توسکا (۳۲/۳۹ درصد) بود. رطوبت نسبی نیز در توده پلت (۷۸/۴۰ درصد) بیشترین میزان و در توده زربین (۱۲/۲۰ درصد) کمترین مقدار به خود اختصاص داده است. اما سایر متغیرهای خاک اختلاف معنی داری با توده طبیعی نشان ندادند. میزان غنای مارگالف و منهنیک در چهار توده دارای تفاوت معنی داری بود (۰۵/۰>P )، شاخص تنوع (سیمپسون،۵۸/۰)، (شانون- وینر، ۲۶/۱) و غنای (مارگالف، ۰۰/۲)، (منهنیک، ۵۷/۱) نیز در توده طبیعی بیشتر از توده های جنگل کاری شده بود و شاخص یکنواختی (شانون- وینر، ۸۲/۰) در توده زربین بیشترین مقدار را نشان داد. تحلیل رگرسیون چندگانه متغیرهای خاکی با دو محور اول و دوم تحلیل DCA حاکی از آن است که تنها پتاسیم در تفکیک و تمایز توده های گیاهی منطقه موثر واقع شده است و چهار توده مورد مطالعه از نظر ترکیب پوشش گیاهی زیرآشکوب قابل تفکیک و تمایز هستند.نتیجه گیری: به طورکلی نتایج پژوهش حاضر نشان داد که شاخص های غنای گونه های علفی و همچنین مشخصات رطوبت، واکنش خاک و پتاسیم قابل جذب تحت تاثیر جنگل کاری تغییر کرده و طبق تحلیلDCA مهم ترین مولفه موثر در تفکیک توده های گیاهی پتاسیم قابل جذب است. همچنین بررسی شاخص های تنوع زیستی حاکی از بالا بودن شاخص های تنوع و غنا با توجه به آمیختگی گونه ها در توده طبیعی (ممرز و راش) نسبت به توده های جنگل کاری شده سوزنی برگ (زربین) بود. به عبارتی نتایج نشان دهنده نقش حفاظتی بیشتر توده های پهن برگ (پلت و توسکا) و توده طبیعی (ممرز و راش) نسبت به توده سوزنی برگ (زربین) برای غنا و تنوع گونه های علفی و نگهداری پایدار جوامع زیرآشکوب در منطقه کلت است.

واژه های کلیدی: احیای پوشش گیاهی, تجزیهDCA, تنوع گونه ای, خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک, زربین