رجب توحیدیان - استادیار و عضو هیات علمی تمام وقت دانشگاه آزاد اسلامی واحد سلماس- سلماس، ایران

علیرغم اظهار نظرهای برخی از حافظ پژوهان، که معتقد به انسجام و وحدت معنایی و مضمونی در غزلیات حافظ شیرازی هستند۲ و همنوا با برخی از اساتید حافظ شناس و حافظ پژوه، میتوان مدعی شد که در غزلیات حافظ نیز، انسجام و وحدت معنایی چندانی به چشم نمی خورد؛ یعنی در غزلیات حافظ نیز همنوا با شعرای سبک هندی، معانی و مضامین متفاوتی در محدوده یک غزل و کل غزلیات به چشم می خورد که در دو شکل مثبت(ستایش) و منفی(نکوهش) همدیگر را نقض می کنند. علت اساسی این عدم انسجام و عدم وحدت معنایی و مضامین متفاوت را در می توان در عواملی نظیر: آشتی دادن افکار و اندیشه های خیامی با اندیشه های عرفانی در غزل، قرار گرفتن در موقعیت های مختلف در زندگی، عدم تعادل روحی و روانی، تغییر یافتن عواطف و احساسات و غرایز وی در طول سنین عمر، دستیابی به معنی و مضمون جدید و ... دانست. نگارنده در این پژوهش معانی و مضامین متفاوترا از کل غزلیات حافظ شیرازی استخراج کرده و به ترتیب حروف الفبایی مورد بررسی قرار داده و از اشعار شعرای دیگر، بخصوص شعرای سبک هندی هم شواهد مثالی در پی نوشت مقاله ذکر کرده است. هدف از این تحقیق تعیین موارد معانی و مضامین متفاوت در شعر حافظ شیرازی است. نتیجه تحقیق اینکه این معانی و مضامین متفاوت در شعر حافظ شیرازی، بر خلاف اظهار نظر کسانی که معتقد به انسجام و وحدت معنایی و مضمونی درغزل حافظ هستند، از بسامد بالایی بر خوردار است.

حافظ شیرازی، سبک شناسی، معانی و مضامین متفاوت، سبک هندی