بهزاد دماری - Department for Social Determinants of Health, National Institute of Health Research, Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran
فرید براتی - State welfare organization of Iran. Tehran, Iran
فاطمه حاج نقی زاده - Department for Social Determinants of Health, National Institute of Health Research, Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran
ماریت قازاریان - State welfare organization of Iran. Tehran, Iran
آزاده اولیائی - State welfare organization of Iran. Tehran, Iran

آخرین ارزیابی وضعیت اعتیاد در کشور در سال ۱۳۸۶ نشان می داد. حدود ۷۰ درصد از معتادان کشور شاغل بوده ، و حدود ۱۰ درصد از آنها مصرف مواد را در محیط های کار شروع کرده اند. برنامه های پیشگیری از اعتیاد در محیط کار به طور عملی در سال ۱۳۸۱ در ۵ استان پایلوت شد و از سال ۱۳۸۲ در کل کشور تعمیم داده شد. به منظور ارزشیابی این برنامه و بهبود تصمیم گیری در مورد شیوه ادامه کمی و کیفی آن در سال های آتی این طرح انجام شده است. این تحقیق توصیفی تحلیلی بر اساس روش ارزشیابی برنامه های سلامت به اجرا در آمده است. داده ها از طریق مرور اسناد مرتبط به تاریخچه و پایش برنامه از بدو راه اندازی، جلسات بحث گروهی متمرکز با کارشناسان استانی سازمان بهزیستی، مصاحبه با ده نفر از افراد مطلع و مصاحبه با کارشناس رابط برنامه در ۵۸ محیط کار نمونه گیری شده، جمع آوری شده است. این ارزشیابی نشان داد مهم ترین دستاورد برنامه از دیدگاه افراد مورد مطالعه افزایش آگاهی و حساسیت در کارکنان و کارفرمایان نسبت به موضوع اعتیاد، و تمرین و توانمندشدن کارشناسان رابط محیط کار و آثار ثانوی ناشی از کاهش اعتیاد در محیط کار از جمله افزایش بهره وری، کاهش غیبت، کاهش مرخصی ها و ... از جمله دیگر دستاوردهای برنامه بوده است. مهم ترین چالش های برنامه با سهم تقریبا یکسان در هر سه حوزه قانونی سیاستی (کلان)، ساختاری عملیاتی و رفتاری (خرد) عنوان شده است. مهم ترین راهکارهای پیشنهادی ارتقای برنامه عبارتند از بازنگری در بسته خدمتی، تهیه شیوه نامه جامع و ساده با مشارکت کلیه ذی نفعان، تفاهم نامه با نمایندگان کارفرمایان و کارگران و استفاده از روش های تشویقی کارفرمایان در سطح استان بود. با اینکه داده های کافی دوره ای برای مقایسه نشان گرهای بروز و شیوع اعتیاد در محیط های کاری وجود نداشت، اتکای ارزشیابی به نظرات سه دسته افراد ذی نفع (صاحب نظران، کارشناسان رابط در محیط کار، تسهیل گران استانی سازمان بهزیستی) بود، که از اجرای برنامه رضایت داشتند و استمرار آن را با اصلاحاتی ضروری می دانستند.. اما در کوتاه مدت بازنگری در بسته خدمتی پیشگیری از اعتیاد در محیط کار با مشارکت نمایندگان کارفرمایان، کارگران، کارشناسان رابط محیط کار و کارشناسان استانی و توجیه و توانمندسازی محیطی در سطح استان و محیط های کاری از جمله گام های کاربست نتایج این ارزشیابی است.

Addiction prevention in workplace, health promotion program, evaluation, پیشگیری از اعتیاد در محیط کار, برنامه ارتقای سلامت, ارزشیابی