محمد اسماعیل پور - University of Tabriz
کیومرث سفیدی - Mohaghegh Ardabili University

مقدمه و هدف: هدف از این پژوهش بررسی تغییرات فراوانی وتنوع گونه­ های درختی، درختچه­ای و علفی در مناطق کوهستانی جنگل­های شمال ایران با گذشت زمان و در نتیجه حفاظت سنتی این جنگل­ها است. مواد و روش ها: منطقه مورد مطالعه در جنگل­های اطراف روستای پوده شهرستان رودسر استان گیلان واقع شده است. بر اساس سنت­های موجود در این منطقه، اهالی در مجاور زمین­ها و باغ­های فندق خود، لکه­هایی از مناطق جنگل تخریب­شده را به دلایلی از قبیل جلوگیری از سیل و بهره­ برداری شخصی از طریق سنگ ­چین و گذاشتن درختچه­ های خاردار بر روی آن و یا استفاده از پایه­ های چوبی و سیم خاردار حفاظت می­­کردند. در این منطقه، ده ­ها لکه جنگلی وجود دارد که توسط بومیان حفاظت شده است. سه لکه جنگلی برای این پژوهش انتخاب شد. برای بررسی اثر حفاظت بر زادآوری، قطعه ­های با سابقه حفاظت متفاوت شامل جنگل کهن­رست شاهد، جنگل با سابقه حفاظت میان­ مدت (بیش از ۴۰ سال) و جنگل با سابقه حفاظت کوتاه­ مدت (کمتر از ۴۰ سال) انتخاب و شاخص­ های فراوانی نسبی، ارزش نسبی و تنوع گونه­ ای برای زیراشکوب و اشکوب بالا محاسبه شد. یافته ها: با افزایش مدت حفاظت، فراوانی نسبی گونه راش در هر دو اشکوب افزایش، فراوانی نسبی گونه ممرز و مقدار تنوع گونه ­ای نیز کاهش یافته است. بیشترین و کمترین تفاوت فراوانی نسبی راش در بین دو اشکوب به ترتیب در قطعه­ های شاهد و حفاظت کوتاه ­مدت مشاهده شد. نسبت بین فراوانی گونه راش در آشکوب بالا به زیرآشکوب برای منطقه با سابقه حفاظت کوتاه­مدت و میان­مدت به ترتیب ۱/۱۸ و ۱/۲۴ به دست آمد. در منطقه شاهد که بیشترین فراوانی نسبی گونه راش (۸۰ درصد) در اشکوب بالا (درختی) به ثبت رسیده است، ارتباط متوسطی بین دو اشکوب وجود دارد (۰/۶۱= r، ۰/۰۰۱>p) و در حفاظت کوتاه­ مدت این ارتباط به شکل معنی­ دار وجود دارد (۰/۷۲= r، ۰/۰۰۱>p). در قرق میان­ مدت (بیش از ۴۰ سال) با افزایش فراوانی نسبی گونه راش در آشکوب بالا (اشکوب درختی)، فراوانی نسبی آن در اشکوب زیرین نیز به شکل معنی داری (۰/۸۸= R، ۰/۰۰۱>p) افزایش یافته است. نتیجه گیری: اگر چه روند تغییرات گونه­ ای یک فرآیند پیچیده و نیازمند زمان طولانی است در­عین­حال نتایج نشان داده است در تحول ساختار توده ­ها در مناطق دست­خورده، حفاظت میان­ مدت می­تواند تسهیل­ گر شکل­ گیری زیراشکوب باشد. توصیه می­ شود که برای شکل­ گیری زیراشکوب در منطقه، حفاظت میان ­مدت همراه با دخالت­ های پرورشی اعمال شود.

Forest regeneration, Forest restoration, Shannon index, Stand dynamics, Understory, احیای جنگل, پویایی توده, زادآوری جنگل, زیراشکوب و شاخص شانون