امین فرجی ملائی - استادیار برنامه ریزی آمایش سرزمین و مدیریت شهری، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
فریبا صحنه - کارشناسی ارشد برنامه ریزی آمایش سرزمین، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

یکی از مهم­ ترین و شایع­ ترین بحران­های طبیعی که همواره زندگی جوامع انسانی را تهدید می­کند، سیل است که به عنوان دومین حادثه پس از زلزله، بیشترین خسارت­ها را به بار می­آورد. کشور ما از این نظر، جزء ده کشور آسیب­پذیر از بلایای طبیعی جهان به شمار می­آید؛ چرا که در طی ۹۰سال اخیر، ۱۲۰۰۰۰نفر از هموطنان­مان بر اثر آن جان خود را از دست داده­اند. با افزایش سوانح طبیعی، امروزه به مسئله آسیب­پذیری و تاب­آوری که میزان توان شهرها و مناطق را در برابر بلایا نشان می­دهد، توجه جدی شده است. در این راستا هدف این پژوهش، بررسی تاب­آوری شهری با استفاده از تحلیل فضایی در شهر آق­قلا که بلوک­های آماری آن از طریق مرکز ملی آمار ایران بر­اساس سرشماری سال ۱۳۹۵­تهیه گردیده و ۱۳شاخص در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی تعیین و نقشه­های آن با استفاده از نرم­افزار­Arc GIS ۱۰.۴ و آزمون تحلیل لکه­های داغ (Hot Spot) به منظور شناسایی بلوک­های آماری محلات آسیب­پذیر استخراج گردیده و مورد­ ارزیابی قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می­دهد که در بلوک­های آماری، شاخص­های بیکاری، املاک رهن و استیجاری، جمعیت زنان، جمعیت زیر ۹سال، بی­سوادی، تراکم مساحت بلوک­ها، مهاجرت، وضعیت سرپرست خانوار، نوع مصالح ساختمانی، مسکن غیراستاندارد و نوع سازه (اسکلت) ساختمانی تقریبا وضعیت مشابهی دارند و بیشترین محلات آسیب­پذیر، محلات کل­آباد، عیدگاه، دلیجه و حکیم­آباد هستند و محلاتی مثل محمدآباد، خزانه به مراتب آسیب­پذیری کمتری در مقایسه با این محلات داشته­اند. اما از لحاظ شاخص­های مساحت خانه­های تا ۲۰۰مترمربع که احداث گردیده بودند، محلات محمدآلق، طعنه و الیاس­آباد، وضعیت بحرانی دارند و نیز شاخص جمعیت بالای ۶۵ سال، محله دلیجه و بخش­ه ایی از محلات خزانه، الیاس­ آباد و حکیم ­آباد، در معرض خطر و آسیب­پذیری بیشتری قرار دارند و میزان تاب­آوری در محلات نامبرده شده کمتر است.

تاب آوری, تاب آوری شهری, مخاطرات طبیعی, شهر آق قلا, مدیریت بحران