محمود قربانزاده نقاب - استادیار مجتمع آموزش عالی شیروان
محمد زارع مهرجردی - استادیار مجتمع آموزش عالی شیروان

بالا بردن عملکرد دانه و اسانس یکی از مهم ترین اهداف برای تمام گیاهان دارویی می باشد. توده های زنیان موجود درکشور دارای تنوع بسیار بالایی از نظر صفات کیفی و کمی هستند. به منظور بررسی روابط بین صفات مورفولوژیک و زراعی و تعیین مهم ترین صفات موثر در عملکرد دانه در ۱۸ توده زنیان، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. ده صفت مورفولوژیکی و زراعی یاداشت برداری شدند. براساس نتایج تجزیه واریانس، اختلاف ژنوتیپ های مورد مطالعه برای کلیه صفات در سطح احتمال ۱ درصد معنی دار بود که این امر نشان از تنوع بالا در صفات مورد بررسی در توده های زنیان داشت. دامنه تغییرات عملکرد دانه در بین توده های مورد بررسی از kg/ha۹۳۸ توده ارومیه تا kg/ha ۳۷۳ توده مریوان متغیر بود. همبستگی عملکرد دانه با صفات ارتفاع گیاه، تعداد شاخه ثانویه، تعدادروز تا اتمام گلدهی و تعداد شاخه فرعی مثبت و معنیدار بود و با وزن هزار دانه همبستگی منفی و معنی دار داشت. بر مبنای رگرسیون گام به گام و تجزیه علیت، عملکرد دانه توده های زنیان از اثرات مستقیم و غیر مستقیم تعداد روز تا شروع گلدهی و ۵۰ % گلدهی، ارتفاع گیاه، تعداد شاخه ثانویه، تعداد دانه در گریبانک و وزن هزار دانه متاثر شد. با توجه به ضریب تبیین ۷۷/۸ درصد بخش اعظم تغییرات عملکرد دانه توده های زنیان مربوط به این شش صفت بود بیشترین اثر مستقیم بر عملکرد دانه مربوط به وزن هزار دانه و کمترین آن مربوط به تعداد شاخه ثانویه بود. تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که مولفه های اول تا پنجم به ترتیب ۱/۵، ۱۴/۳۴، ۲۴، ۱۰/۸، ۸/۶ درصد و در مجموع ۹۲ درصد از کل واریانس متغیرها را تبیین کردند. نتایج بدست آمده نشان داد که توده های زنیان مورد مطالعه دارای پتانسیل ژنتیکی بالایی می باشند که می تواند منبع مناسبی برای کارهای اصلاحی باشد. بنابراین میتوان از طریق تلاقی بین ژنوتیپ های برتر و آزمون نتایج آنها از طریقبرنامه های به نژادی نسبت به انتخاب و تولید ارقام با خصوصیات زراعی مطلوب اقدام نمود. توده های ارومیه و کاشمر به ترتیب با عملکرد دانه ۹۳۸ و ۸۶۹ کیلو گرم در هکتار توده هایی مناسب برای کاشت در این منطقه هستند لذا توصیه می گردد آزمایشات به زراعی بیشتری در مورد آنها صورت گیرد.

زنیان،اجزای عملکرد،همبستگی،تجزیه علیت،تجزیه به مولفه های اصلی