علی محمد جعفری نژاد - استادیار، گروه معارف، دانشگاه تفرش،تفرش، ایران

از جمله مسائل بنیادین حوزه معرفت شناسی انطباق عالم نمود و بود به تعبیر فلاسفه اسلامی مطابقت ذهن و عین است. به رغم اینکه فلسفه غرب، واقع نمایی ادرک ذهنی را مورد تردید قرار داده، این مهم در فلسفه اسلامی مورد پذیرش واقع شده است. فیلسوفان اسلامی به دو طریق به حل این مشکل پرداخته اند. کی اثبات وحدت ماهوی وجود ذهنی با وجود خارجی و دیگری اتحاد نفس با وجود برتر ماهیت خارجی. هر چند راه حل هایی اینچنین اهتمام همه مشرب های فلسفه اسلامی را به بزرگترین مساله معرفت شناسی یعنی «انطباق ذهن و عین» نشان میدهد ولی در این بین راه حل مشرب حکمت متعالیه در خور توجه است. ملاصدرا با بهره گیری از اصولی مثل: هویت وجودی علم، وجود تشکیکی علم و انطباق مراتب آن بر یکدیگر، حرکت جوهری و اتحاد عاقل و معقول؛ علم حصولی را به علم حضوری بر می گرداند یعنی همان راه حل دوم. و بدین سان ادراک حصولی، از یکسو از قطعیت برخوردار شده و از دیگر سو به مرتبه ای از مطابقت با معلوم خود رسیده که علم عین معلوم خواهد می گردد.

علم حصولی، علم حضوری، وجود ذهنی، مراتب وجود، اتحاد عاقل و معقول