علی تمسکنی زاهدی - دانشجوی دکترای تخصصی گروه مهندسی آب، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران،
حسین بارانی - دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
شهرو مختاری - گروه مهندسی آب، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران
عبدالرضا بهره مند - گروه آبخیزداری، دانشکده مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

سابقه و هدف: پیش بینی رفتارهیدرولیکی رودخانه در مقابل سیلاب های احتمالی، جهت کاهش خطر و خسارات وارده به مناطق شهری، تاسیسات در حال ساخت، مزارع و سایر کاربری ها در اطراف رودخانه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مدل های هیدرولیکی کارآمدترین ابزار برنامه ریزی و توسعه روش های سازه ای و غیرسازه ای مدیریت و کاهش سیل می باشند. شبیه سازی رفتارهیدرولیکی رودخانه ها، برای پیش بینی نقاط دارای خطرو تعیین خسارات ناشی از سیل، در شرایط مختلف و همچنین بیمه سیل ضرورت دارد. هدف این تحقیق استفاده از مدل هیدرولیکی دوبعدی رستری LISFLOOD-FP و مدل رقومی ارتفاعی با وضوح ۵ متر، برای تهیه پهنه سیل با دوره بازگشت ۵۰۰سال و پس از آن تهیه نقشه خطر و خسارت برای منطقه اراز کوسه واقع در ضلع جنوب غربی شهرستان گنبد بود.مواد و روش ها: در این پژوهش حوزه اراز کوسه و رودخانه چهل چای موردبررسی قرار گرفت. جهت محاسبه تفصیلی خطرات مرتبط با جاری شدن سیل شامل خطرات طغیان آب، شدت آن، عمق طغیان آب که مردم یا محیط زیست تحت تاثیر آن قرار دارد، از خروجی های مدل هیدرولیکی دوبعدی LISFLOOD-FP استفاده گردید. پس از جمع آوری داده ها و با استفاده از یکسری معادلات، ریسک را محاسبه و داده ها از لحاظ گرافیکی به عنوان نقشه های خطر نشان داده شد. خطر محاسبه شده شامل خطرسیل برای مردم، ساختمان ها، زیرساخت ها و همچنین نقشه خسارت ساختمان ها بود.یافته ها: در این تحقیق برای سیل با دوره بازگشت ۵۰۰ سال، بیشترین احتمال مرگ و میر ۰۸/۱۰ درصد و بیشترین احتمال آسیب بدنی ۸۱/۳۴ درصد و بیشترین میزان خسارت وارده به ساختمان ها برای مناطقی که دچار تخریب کلی می شوند ۸۳۰۰ میلیون ریال برآورد گردید.نتیجه گیری: بر اساس تجربیات تئوریک، یکی از شیوه های مناسب در جهت مدیریت سیلاب، تعیین میزان پیشروی سیلاب و ارتفاع آن نسبت به سطح زمین و نیز تعیین خصوصیات سیلاب از جمله سرعت و جهت پیشروی سیل در دوره بازگشت های مختلف که تحت عنوان نقشه های خطر صورت می گیرد و می تواند منجر به کاهش خسارات ناشی از سیل در مناطق مختلف شود در هرچهار نقشه خطر شامل نقشه احتمال آسیب بدنی، نقشه احتمال مرگ و میر افراد، نقشه آبگرفتگی ساختمان و نقشه محدوده آبگرفتگی معابر و همچنین نقشه خسارت نشان داد که ضلع شمال شرقی رودخانه آسیب پذیر-ترین بخش از محدوده مطالعاتی می باشد و با توجه به تراکم بالای ساخت و ساز در آن نواحی، ضعف در استحکام بنای ساختمان ها و قدمت زیاد بعضی از ساختمان ها، آگاهی مردم، شهرداری و ادارات ذیربط از شدت خطر سیل و شناخت رفتار هیدرولیکی رودخانه حائز اهمیت می باشد.

اراز کوسه, نقشه خطر, مدل دوبعدی, LISFLOOD-FP