محمدصادق قلی پور - دانشجوی سابق کارشناسی ارشد توسعه روستایی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
احمد عابدی سروستانی - عضو هیات علمی- دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
رامتین جولایی - عضو هیات علمی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

اهمیت بازار برای محصولات کشاورزی به اندازه تولید محصول مهم می­ باشد. این در حالی است که بازاریابی همواره یکی از مشکلات مهم کشاورزان خرده پا و خانوادگی بوده است. پژوهش توصیفی-پیمایشی حاضر به بررسی کارآیی بازاریابی محصولات کشاورزی مزارع خانوادگی خرد روستایی پرداخته است. جمعیت مورد مطالعه شامل ۲۰۰۰ کشاورز خانوادگی شهرستان باشت در استان کهگیلویه و بویراحمد بود که با استفاده از جدول گرجسی و مورگان تعداد ۳۲۲ نفر با روش نمونه گیری خوشه ای تصادفی مورد بررسی قرار گرفتند. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه استفاده شد که روایی آن از طریق مراجعه به اساتید دانشگاه و پایایی با ضریب آلفای کرونباخ مورد تایید قرار گرفت. نتایج نشان داد کارآیی بازاریابی محصولات کشاورزی مزارع خانوادگی برابر ۵/۲ است. به عبارتی به ازای یک واحد افزایش در هزینه­های محصول، قیمت آن ۵/۲ واحد افزایش می­یابد که این مسئله  به نفع تولیدکننده و به ضرر مصرف کننده می باشد. این در حالی است که با افزایش سطح تحصیلات، درآمد سالانه از کشاورزی، تعداد کارگر، خدمات زیربنایی و مالی، کارآیی بازاریابی محصولات افزایش می یابد. همچنین افزایش اندازه زمین ملکی، با مقدار عددی کارآیی بازاریابی رابطه عکس دارد. به عبارت دیگر با افزایش اندازه زمین ملکی مقدار عددی کارآیی بازاریابی، کاهش می­یابد. با افزایش هزینه سالانه کشاورزی نیز مقدار کارآیی بازاریابی کاهش می­یابد. البته این کاهش تا آن­جا مطلوب است که به عدد یک برسد. نتایج نشان داد که کارآیی بازاریابی محصولات کشاورزی زارعان باسواد و همچنین کشاورزانی که دارای اندازه زمین زراعی بیش از ۵/۱ هکتار بودند، بیش از سایر کشاورزان بود. در مجموع، فقط ۳/۰ درصد از کشاورزان دارای بازاریابی با کارایی مطلوب (برابر یک) بودند و بیشترین کارآیی مربوط به مسیر تولیدکنندگان به عمده­فروشان بود. تشکیل تعاونی­های بازاریابی و ترویج الگوی کشت مناسب از پیشنهادات تحقیق حاضر برای افزایش کارآیی بازاریابی محصولات کشاورزی می باشد.

بازار, کارآیی, کشاورزی خانوادگی