شهرام جلیلیان

  ساسانیان، سازندگان بزرگ شهرها بودند و گستردگی و اهمیت شهرسازی دوره ساسانیان به خوبی در گزارش های تاریخی و جغرافیایی بازتاب یافته است. گزارش های تاریخی همداستانند که شاپور یکم (۲۴۱-۲۷۲م.)، در بازگشت از جنگ های پیروزمندانه اش با امپراتوری روم، اسیران و کوچ یافتگان انطاکیه را در شهری تازه بنیاد به نام «وه از اندیو شاپور»(شهر شاپور بهتر از انطاکیه)، در سرزمین خوزستان جای داد. شاپور در متن فارسی میانه سنگ نوشته خود روی دیوار ساختمان کعبه زردشت، این شهر را «وهی انتیوک شهپوهری» خوانده، اما در متن یونانی همان سنگ نوشته، نام شهر «گوی آنتیوخ سابور» نوشته شده؛ یعنی در این سنگ نوشته، همچون نام های دیگری که با «و» ایرانی آغاز می شوند، «گ» را به جای «و» آورده اند. در متن های تاریخی و جغرافیایی دوره اسلامی، این شهر «وه از اندیو شاپور»، «گندیشاپور»، «جندیسابور»، و یا «جندیشاپور» خوانده شده است. چون واژه فارسی میانه «گند» به معنای «سپاه» بوده، و در زبان عربی هم «جند»، کاملا هم معنای خود واژه گند می باشد، به اشتباه پنداشته شده که «گندیشاپور/ جندیشابور» به معنای «اردوگاه شاپور» بوده است، اما در حقیقت، جندیشاپور ریخت عربی شده تلفظ یونانی الاصل نام این شهر است، و هیچ رابطه ای با واژه گند/ جند به معنای سپاه یا اردوگاه جنگی ندارد. اگر چه گزارش های تاریخی همگی از ساخت جندیشاپور در دوره شاپور یکم و پیوند واژه جندیشاپور با نام وی سخن می گویند و کاوش های باستان شناختی در تپه های جنوب دهکده شاه آباد در چهارده کیلومتری جنوب شرقی دزفول که احتمالا جای شهر جندیشاپور می باشد، نشان می دهند که جندیشاپور از شهرهای تازه بنیاد دوره ساسانیان بوده و هیچ چیزی از دوره پیش از ساسانیان به دست نیامده است، پاره ای از پژوهندگان خیالبافانه عقیده دارند که تاریخ شهر جندیشاپور به دوره های پیش از تاریخ! بازمی گردد، و جندیشاپور ریخت دگرگون شده واژه هندی «جنتاشاپیرتا»، به معنای «باغ زیبا و دلگشا» یا «شهر زیبا و فریبنده» می باشد! در این جستار کوشش خواهد شد با اشاره ای به چگونگی پیدایش شهر جندیشاپور، و مطالعه دیدگاه های گوناگون درباره معنا و مفهوم نامواژه جندیشاپور، معنای واقعی این نام به دست داده شود.

ساسانیان, شاپور یکم, انطاکیه, وه از اندیو شاپور, گندیشاپور