گیتا ذاکری - پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
علی رضا شعبانلو - عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
عبدالحسین فرزاد - پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

میان صوت و معنی و نحوه به کارگیری واج ها در القای مفاهیم، رابطه تنگاتنگی وجود دارد. سخنوران در انتخاب واژگان، ناخواسته تحت تاثیر عواطف خود قرار می گیرند و واژگانی را به کار می برند که واج های آنها بیانگر عواطف و احساسات گوینده است؛ یعنی واژگان علاوه بر انتقال معنا به انتقال عواطف و احساسات نیز می پردازند. ساختار آوایی کلمه علاوه بر نقش معنایی خویش از رهگذر مجموعه اصوات، به طور غیر مستقیم، مفهومی که در ذهن شاعر می گذرد، بیان می کند. موریس گرامون، زبان شناس نامدار فرانسوی، با قاطعیت در مورد لایه های زیرین واژگان و واج ها و قوه القاگری آنها بحث می کند که اساس کار این پژوهش مبتنی بر نظریه اوست. در پژوهش حاضر با بررسی ۳۰۰ بیت از ابیات مربوط به سه حوزه معنایی حماسی و غنایی و مرثیه شاهنامه معلوم شد که رابطه معنا داری میان زمینه معنایی شاهنامه با آواها و هجاهای به کاررفته وجود دارد و زبان فردوسی در حوزه های معنایی متفاوت، به تناسب معنا تغییر می کند و شاعر از واج هایی بهره می جوید که معنای ثانوی زبان را به ذهن القا می کند. فردوسی در ابیات عاشقانه بیشتر از همخوان سایشی(۲۴درصد)،لرزشی(۵/۱۳درصد) و روان(۵/۶) و هجاهای باز(cv) و (cv:) استفاده می کند. در ابیات حماسی بیشترین سهم همخوان ها را به انفجاری ها(۷/۳۸) و در هجاها به cvc اختصاص می دهد. در مراثی نیز از همخوان های خیشومی(۳/۱۹) و انفجاری- سایشی (۳/۳) و هجای کشیده (cv:cc) بیش از دو حوزه معنایی دیگر سود می جوید.

صوت, معنا, موسیقی زبان, شاهنامه, القاگری, موریس گرامون