شهرام ریاحی نیا
حمیدرضا خزاعی
محمد کافی
احمد نظامی

به منظور ارزیابی پاسخ های فیزیولوژیک ارقام مختلف سورگوم دانه ای به مصرف نیتروژن در شرایط متفاوت رطوبت خاک، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه فردوسی مشهد اجرا شد. عوامل مورد بررسی عبارت بودند از دو سطح آبیاری شامل تیمار شاهد، که خاک هر گلدان همواره در وضعیت رطوبتی مطلوب (ظرفیت زراعی) قرار داشت و تیمار تنش که در آن آبیاری بر اساس ۴۰ درصد ظرفیت زراعی انجام شد. تیمارهای کودی شامل چهار سطح کود نیتروژن (صفر، ۳۰، ۶۰ و ۹۰ میلیگرم نیتروژن در کیلوگرم خاک) و ژنوتیپ های سورگوم دانه ای شامل رقم سپیده و لاین امید بخش ۲M بودند. نتایج نشان داد که تنش خشکی سبب کاهش کلروفیل a و b و افزایش کاروتن در هر دو ژنوتیپ شد. همچنین افزایش مصرف نیتروژن منجر به افزایش معنی دار غلظت کلروفیل a شد. تنش خشکی، غلظت آسکوربات کل و قندهای محلول را افزایش داد. با وقوع تنش خشکی و افزایش سطح نیتروژن، بر غلظت پرولین افزوده شد. عملکرد دانه نیز تحت تاثیر تیمارهای مختلف خشکی و نیتروژن قرار گرفت، به نحوی که بیشترین عملکرد در تیمار شاهد و کاربرد ۶۰ میلیگرم نیتروژن در کیلوگرم خاک حاصل شد. در شرایط تنش خشکی، گیاه سورگوم با تغییرات بیوشیمیایی از جمله با افزایش میزان فعالیت آنزیم های ضداکسنده، کاهش محتوای رادیکال های آزاد در سلول و افزایش میزان کاروتن، مانع از خسارات اکسنده به سلول های گیاهی شد. همچنین در این شرایط، با بالا بردن محتوای تنظیم کننده های اسمزی (پرولین و قندهای محلول) و حفظ تعادل آبی سلول، از کاهش شدید محتوای نسبی آب برگ جلوگیری کرد که این امر سبب پایداری ساختار سلول در برابر تنش خشکی شد. با توجه به ضرایب همبستگی به دست آمده می توان نتیجه گرفت که در شرایط تنش خشکی، فاکتورهای بیوشیمیایی موثر در حفظ عملکرد دانه به ترتیب شامل غلظت کربوهیدرات های محلول شاخساره و غلظت پرولین در گیاه می باشند.

Water stress, Greenhouse, Nitrogen, Grain sorghum., خشکی، پرولین، کربوهیدرات، آسکوربات