جعفر ترک زاده - گروه مدیریت و برنامه ریزی آموزشی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
مهدی آهنگری - گروه مدیریت و برنامه ریزی آموزشی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
مهدی محمدی - گروه مدیریت و برنامه ریزی آموزشی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
رحمت اله مرزوقی - گروه مدیریت و برنامه ریزی آموزشی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
ستار هاشمی - گروه کامپیوتر ، بخش مهندسی کامپیوتر، دانشکده مهندسی کامپیوتر، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

پیشینه و اهداف: بهبود و سطح کیفیت و اثربخشی آموزش های الکترونیکی در دانشگاه ها، مستلزم بررسی و شناخت عوامل درونی و بیرونی موثر بر آن است. به این منظور مدل ها و چارچوب هایی برای ارزیابی اثربخشی نظام یادگیری الکترونیکی ایجاد شده است. با این حال تنوع ابعاد نظام اثربخشی در ادبیات پژوهشی و تعدد مدل ها، نه تنها بر خلا نظری در این حوزه دلالت دارد؛ حوزه عملیاتی و فنی این موضوع را نیز با چالش روبرو ساخته است. هدف از این پژوهش کیفی، بررسی و واکاوی مولفه های اثربخشی بیرونی یادگیری الکترونیک به منظور ایجاد تحول کیفی در آموزش نظام دانشگاهی است.روش ها : در این پژوهش تلاش شد تا به شناسایی مولفه های ارزیابی اثربخشی بیرونی دوره های الکترونیکی دانشگاهی با رویکرد  مطالعه کیفی پرداخته شود. روش پژوهش، کیفی و به طور ویژه «مطالعه موردی کیفی» است. در این راستا، مشارکت کنندگان بالقوه   این پژوهش شامل تمامی اعضای هیات علمی دانشکده های مجازی دانشگاه های شیراز، پیام نور و مدرسین آموزش های مجازی دانشگاه علامه طباطبایی و تعدادی از متخصصین و تولیدکنندگان محتوا و طراحان آموزش بودند، که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند از نوع معیار (تخصص و تجربه) و با لحاظ اشباع داده ها انتخاب شدند و در همین راستا متناسب با هدف مذکور، با ۲۵ نفر از خبرگان این حوزه مصاحبه هایی صورت گرفت. سپس داده های به دست آمده، از طریق فن تحلیل مضمون مورد تحلیل قرار گرفت.یافته ها: به منظور رسیدن به این مهم، پژوهشگر با مطالعه روی مدل هایی از یادگیری ترکیبی و اکتشافی مرتبط و انجام مصاحبه با فعالان و اساتید خبره این حوزه و تحلیل داده های استخراج شده حاصل از این مصاحبه ها ، بررسی اسناد، مبانی نظری و سوابق پژوهشی آموزش الکترونیک در دانشگاه های کشورهای پیشرفته و ایران، تاثیر مولفه های ارزیابی اثربخشی بیرونی بر آموزش الکترونیکی را به عنوان یک مضمون سازمان دهنده، شامل ۱۲ مضمون پایه با عناوین زیر در این نظام یادگیری، امری مهم و ضروری برشمرده است: اقتصادی کردن و افزایش بهره وری؛ پویایی و انعطاف پذیری نسبت به  تحولات و فناوری های نوین آموزشی؛ فرهنگ سازی آموزش الکترونیکی سازمانی؛ رقابت پذیری تولیدات، تربیت و به کارگیری نیروی انسانی مختص یادگیری الکترونیکی؛ تشخیص و پاسخ گویی به نیازهای محیطی؛ یادگیری مادام العمر؛ تحقق الگوهای شایستگی؛ تحقق اهداف و تعالی سازمان بهره بردار؛ ارتقای توانمندی های حرفه ای در محیط کار؛ تقویت آموزش های فنی وحرفه ای؛ موفقیت؛ تاثیرگذاری و رقابت پذیری  فراگیران. اعتبار نتایج با استفاده از روش همسوسازی داده ها، اعتبارپذیری، اعتمادپذیری و اتکاپذیری داده های پژوهش بررسی شد. در گام بعدی محقق با استفاده از شاخص روایی محتوایی (CVI) به تعیین مناسبت و ضرورت مضامین و مضمون سازمان دهنده استخراج شده پرداخت. به منظور اعتباریابی چارچوب حاصله از روش معیار مقبولیت و باورپذری استفاده شد. برای تعیین معیار مقبولیت چارچوب ارائه شده چهار شاخص تطبیق، قابلیت فهم، قابلیت تعمیم و کنترل مورد استفاده قرار گرفت. قطعا شناخت این مولفه ها می تواند در ارزیابی شایسته اثربخشی جامع دوره های یادگیری الکترونیکی ضروری و  اطمینان بخش باشد.نتیجه گیری: در جمع بندی و نتیجه گیری از یافته ای پژوهش می توان گفت این پژوهش نشان داد که ارزیابی اثربخشی آموزش الکترونیکی یک چرخه جامع است که تنها محدود به ارزیابی اثربخشی آنچه که در درون نظام آموزش الکترونیکی صورت می گیرد، نمی شود؛ بلکه باید دید آیا نظام آموزش الکترونیکی توانسته است به نیازهای جامعه نیز پاسخ دهد و رسالت و ماموریتی که برای سازمان در نظر گرفته شده است را به خوبی محقق کند یا خیر. در این پژوهش ۱۲ مولفه جهت شناسایی و ارزیابی اثربخشی بیرونی نظام آموزش الکترونیکی دانشگاهی کشف شد که بررسی و ارزیابی هریک از این مولفه ها می تواند بیانگر ابعاد مختلف اثربخشی بیرونی آموزش الکترونیکی باشد. همچنین رابطه تعاملی بین سطح بیرونی و درونی اثربخشی یادگیری الکترونیکی و تاثیر متقابل آن دو سطح بررسی و تحلیل شد. محدودیت های پژوهش حاضر این بود که یافته ها به صورت میدانی و در صحنه عملیاتی گردآوری نشده است و دیگر آنکه نمونه های مشابه جامعی وجود نداشته که مورد مقایسه و بررسی بیشتر قرار گیرد.

اثربخشی بیرونی آموزش الکترونیکی, کیفیت آموزشی, دانشگاه پاسخگو