مریم محمودی اصل - گروه تنوع زیستی و ایمنی زیستی، پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار، سازمان حفاظت محیط زیست، تهران
فرهاد حسینی طایفه - گروه تنوع زیستی و ایمنی زیستی، پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار، سازمان حفاظت محیط زیست، تهران
باقر نظامی بلوچی - گروه تنوع زیستی و ایمنی زیستی، پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار، سازمان حفاظت محیط زیست، تهران

یوزپلنگ تنها گونه از جنس و زیرخانواده Acinonyx است که روند جمعیت جهانی کاهشی را تجربه می کند. این گونه با تغییرات ژنتیکی پایین شناخته می شود که نتیجه تجربه دو گردنه بطری در حدود ۱۰۰۰۰ و ۱۲۰۰۰ سال پیش است. تمام جمعیت های زیرگونه یوز آسیایی در خاورمیانه و جنوب غربی آسیا منقرض شده و ایران آخرین پناهگاه یوز آسیایی در دنیاست. زیرگونه یوز آسیایی در فهرست سرخ اتحادیه بین المللی حفاظت در زمره گونه های در آستانه انقراض قرار دارد و به دلیل کاهش شدید تنوع ژنی به دلیل کاهش شدید جمعیت ناشی از تخریب زیستگاه، جدایی جغرافیایی و افزایش درون­آمیزی تعداد اندکی از آنها در طبیعت ایران باقی مانده است. دراین پژوهش مروری، بر اعتبارسنجی کاهش تغییرات ژنی در سطوح مختلف نشانگرهای مولکولی آلوزیم­ها، ریزماهواره­ها، دی.ان.ای. میتوکندریایی و نرخ چندشکلی تک­نوکلئوتیدی در کل ژنوم­ یوزپلنگ پرداخته شده است. بررسی های مبتنی بر چندشکلی قطعات طولی محدود شونده بیانگر کاهش شدید تنوع ژنومی در بروز تغییرات تک نوکلئوتیدی، تراکم تغییرات تک نوکلئوتیدی، تغییرات تک نوکلئوتیدی ژن های کد­کننده، ژن های مجموعه سازگاری بافتی اصلی و تغییرات تک نوکلئوتیدی دی.ان.ای. میتوکندریایی نسبت به سایر گونه ها است. کاهش چشمگیر در تغییرات کلی ژنتیکی توسط نشانگرهای ژنومی متعدد با افزایش مرگ و میر توله­ها، ناهنجاری­های شدید در رشد اسپرم، مشکلات مربوط به برنامه­های تکثیر در اسارت و افزایش آسیب پذیری در برابر شیوع بیماری­های عفونی ارتباط دارد. از آنجائی­که علم ژنتیک حفاظت نقش اساسی در حفاظت و مدیریت گونه­ها دارد، نتایج این پژوهش می­تواند در حفاظت ژنتیکی، تولیدمثل در اسارت و مدیریت جمعیت های باقی­مانده یوز آسیایی مورد استفاده قرار گیرد.

تغییرات ژنتیکی, درون آمیزی, ژنتیک حفاظت, ژنوم یوزپلنگ, گردنه بطری