پرستو مسجدی خاک - استادیار گروه باستان شناسی، دانشگاه نیشابور، خراسان رضوی، نیشابور،ایران.
مصطفی خزایی کوهپر - دکتری باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، پژوهشگر آزاد

در بین اشیاء هنری دوره ساسانی، دیسکی مرمری در موزه هنر کلیولند وجود دارد که تاریخ ورود آن را سال ۱۹۶۳ میلادی ثبت کرده­اند. در ارتباط با نقش فرد حک شده روی دیسک، در اطلاعات ثبت شده موزه کلیولند با توجه به نظر دوروتی شپارد از موزه کلیولند آمده است که این نقش متعلق به اردشیر دوم است. با توجه به فرم غیرعادی و تک بودن چنین شیئی در میان آثار دوره ساسانی و با وجود آنکه نقش و موضوع حک شده بر آن شاخصه هنر دوره ساسانی است؛ اما به کمک داده­های باستان­شناسی می­توان اطلاعات جالبی برای آن ارائه کرد. اهداف این مطالعه، درک ماهیت نقش شخص حک شده بر روی این دیسک مرمری و تلاش جهت ارزیابی این ادعا که فرد نقش شده آیا اردشیر دوم ساسانی است؟ به علاوه نگارندگان سعی کردند تا در مورد ماهیت اصلی خود دیسک مرمری بر اساس یافته­های باستان­شناسی ارزیابی انجام دهند تا بتوانند در مورد منطقه جغرافیایی تولید این اثر گمانه­زنی کرده و مشخص کنند که آیا این اثر تولید همان منطقه­ای است که از آن یافت شده­ یا تولید محل دیگری از قلمرو شاهان ساسانی بوده است؟ نگارندگان در این پژوهش با آوردن نمونه­های مشابه دیسک­های مرمری از دوره پیش از تاریخ، نشان داده­اند محل ساخت این شئ در شمال­شرق ایران، در محوطه­ای است که هم قبرستان عصر مفرغ بوده و هم آثار سکونت دوره ساسانی را داشته است؛ اصل دیسک متعلق به دوره مفرغ و فرهنگ حصار / گرگان است که نمونه­های آن از قبور این دوره یافت شده است. همچنین با توجه به فرم و تزیین تاج نقش شده روی این دیسک و مقایسه آن با تاج اردشیر دوم در طاق بستان و بشقاب اردشیر دوم که از محوطه مس عینک افغانستان به دست آمده است، به نظر می­رسد اردشیر دوم نمی­تواند شاه نقش شده بر این دیسک باشد. فرد نقش شده بر این بشقاب احتمالا یکی از شاهزادگان ساسانی حاکم منطقه یا یکی از شاهان سلسله های محلی صدر اسلام منطقه است، سلسله هایی که چندین قرن به سنن ساسانی وفادار باقی ماندند.

ساسانی, عصر مفرغ, دیسک مرمری, اردشیر دوم, موزه هنر کلیولند