فتحیه فتاحی زاده - استاد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران.
ناهید حسین نتاج - کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا (س)،تهران، ایران.
سارا طاهری - دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه فردوسی مشهد، مدرس دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی، تهران ، ایران .

ریشه «ضرب» که در مجموع ۵۸ مرتبه در قرآن کریم بکار رفته از جمله واژه های پیچیده در زبان عربی است که به زعم برخی از قدیمی ترین کتب لغت نویسان عرب برای جمیع اعمال بکار می رود. از راه های رسیدن به فهم صحیح، جامع و روشمند یک واژه، انجام بررسی های لغوی و ریشه شناسی آن است. بدین منظور در این پژوهش معانی ضرب از کهن ترین زبان های آفروآسیایی و سامی باستان استخراج و سیر تطور معنایی واژه تبیین می شود. در مرحله بعد با توجه به دسته بندی معنایی که از ریشه شناسی ضرب بدست آمده، معانی ضرب در آیات مختلف بررسی و دسته بندی می شود. مطالعه حاضر نشان می دهد که کاربردهای قرآنی ماده ضرب همگی ذیل دسته اول معنایی بدست آمده از ریشه شناسی یعنی «متصل کردن/مخلوط کردن/بهم پیچیدن/بستن» صورت بندی می شوند و معنای دوم یعنی «سوختن» عملا در قرآن کاربرد نداشته است. با بررسی آراء مفسران درباره معانی ضرب در قرآن بر اساس نتایج ریشه شناسی، این نتیجه حاصل شد که بعضی از معانی ضرب که در طیفی از تفاسیر و ترجمه ها مدنظر قرار گرفته است، با شواهد ریشه شناختی تایید نمی شود. ازجمله معنای کتک زدن برای ضرب در بررسی های ریشه شناختی یافت نشد و برای «اضربوهن» در آیه ۳۴ النساء بر اساس نتایج ریشه شناختی معنای روی گرداندن/رفتن پیشنهاد می شود.

قرآن کریم, ریشه شناسی, ضرب, خانواده زبان های سامی, معناشناسی تاریخی