لیلا تابنده - دانشجوی سابق کارشناسی ارشد مرکز تحقیقات کشاورزی استان قم
منوچهر مفتون - استاد بخش خاکشناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز
نجفعلی کریمیان - استاد بخش خاکشناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز

مقدار مس کل خاک، ضرورتا بیانگر قابلیت استفاده مس برای گیاه نیست. لذا یافتن عصاره گیرهای مناسب، به منظور تخمین مس قابل استفاده گیاه در خاک در جهت استفاده بهینه از کود حایز اهمیت می باشد. با توجه به اینکه در خاک های آهکی ایران، اطلاعات کمی در رابطه با مس قابل استفاده در دسترس است و از آنجا که قابلیت استفاده این عنصر غذایی، معمولا در این خاک ها کم می باشد، لذا ارزیابی وضعیت مس قابل استفاده برای گیاهان توسط عصاره گیرهای شیمیایی بسیار مهم و ضروری است. در یک آزمایش گلخانه ای، تعداد ۱۹ نمونه خاک (۰ تا ۳۰ سانتیمتری) از مناطق مختلف استان فارس با دامنه وسیعی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی به منظور تعیین مس قابل استفاده برنج انتخاب گردید. عصاره گیرهای مورد نظر عبارت بودند از: مهلیچ۳ (MH۳)، ای دی تی ا- کربنات آمونیوم ((AC-EDTA، دی تی پی ا- بی کربنات آمونیوم (AB-DTPA)، ای دی تی ا- استات آمونیوم (AA-EDTA)، دی تی پی ا ((DTPA، استات آمونیوم ((AA، اسید کلریدریک (CA)، ای دی تی ا (EDTA) و مهلیچ۲ ((MH۲. مس عصاره گیری شده توسط اسیدکلریدریک و استات آمونیوم کمتر از حد تشخیص دستگاه جذب اتمی بودند و بنابراین ناچیز گزارش شد و مقدار مس استخراج شده به وسیله دیگر عصاره گیرها، به ترتیب زیر بود: AC-EDTA>AA-EDTA>AB-DTPA>MH۳>EDTA>DTPA>MH۲، اگر چه این روش ها مقادیر متفاوتی مس را از خاک عصاره گیری نمودند ولی همبستگی زیادی بین آنها وجود داشت. معذلک روش ای دی تی ا- کربنات آمونیوم با دی تی پی ا- بی کربنات آمونیوم از ضریب تبیین بالاتری نسبت به سایر روش ها برخوردار بود و معادلات رگرسیونی چند متغیره نشان داد که از بین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، ماده آلی بیشترین اثر را برمقدار مس عصاره گیری شده داشته است و بیشترین ضریب تبیین بین عملکرد دانه و غلظت مس در دانه و شاخسار با روش دی تی پی ا به دست آمد. به علاوه، با واردکردن خصوصیات خاک، ضریب تبیین افزایش یافت و از میان خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک های مورد مطالعه، ظرفیت تبادل کاتیونی، pH ، کربنات کلسیم معادل و درصد رس با وزن خشک شاخسار و عملکردهای دانه و کاه وکلش همبستگی منفی داشتند. درحالیکه ماده آلی و pH همبستگی مثبت و کربنات کلسیم معادل و ظرفیت تبادل کاتیونی همبستگی منفی با غلظت و جذب مس نشان دادند.

مس قابل استفاده, عصاره گیرهای شیمیایی, خاکهای آهکی, برنج