محمد رستمی خلج - مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی
حمزه نور - مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی
علی باقریان کلات - مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی
میرمسعود خیرخواه زرکش - پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری

هرساله مقادیر زیادی از منابع آب کشور از طریق مرزهای سیاسی از کشور خارج می شود. آب زیرقشری بخشی از این منابع است که بر بستر خشک رودها جریان دارد و بدون بهره برداری صحیح از دسترس خارج می شود. ازآنجایی که کشور ایران دارای مرزهای مشترک زیادی با کشورهای همسایه است، توجه به منابع آب زیر قشری ضروری است. یکی از راه حل های مناسب برای جلوگیری از خروج آب های زیر قشری از کشور احداث سد زیرزمینی است که اولین و مهم ترین مرحله در احداث سد زیرزمینی مکان یابی مناطق مستعد می­باشد. بنابراین، هدف از این پژوهش پتانسیل یابی مکان های مناسب استحصال آب زیرسطحی در مناطق مرزی شهرستان تربت جام است. ازاین رو با استفاده از فرآیند تحلیل سلسه مراتبی AHP عوامل موثر در مکان یابی سد زیرزمینی وزن­دهی و مناطق مستعد شناسایی شد، درنهایت با بازدید میدانی و در نظر گرفتن مسائل موجود در منطقه، مناطق مناسب برای احداث سد زیرزمینی تعیین شد. نتایج نشان داد که ۶/۲۶ درصد از منطقه فاقد پتانسیل استحصال آب زیر قشری هستند. در بین پارامترهای وزن­دهی شده به روش AHP زمین شناسی و شیب منطقه به­ ترتیب با امتیاز ۴۰۹/۰ و ۲۲۶/۰ بیشترین امتیاز و کاربری اراضی و فاصله دسترسی به محل سد با امتیاز ۰۶۸/۰ و ۰۹۵/۰ به­ترتیب کمترین امتیاز را طبق نظر کارشناسان کسب کردند. همچنین با بررسی های میدانی انجام شده سه نقطه مناسب برای احداث سد زیرزمینی در محدوده موردمطالعه شناسایی شد. ازآنجایی که مکان یابی سد زیرزمینی کار زمان بر و هزینه­ بری است استفاده از روش AHP می تواند در کاهش زمان و هزینه مکان یابی راهکار مناسبی باشد.  

Subsurface waters, Torbat-e-Jam, Groundwater dam, Border areas, AHP, آب های زیر قشری, تربت جام, سد زیرزمینی, مناطق مرزی, AHP.