محمد مهدی نخجوانی مقدم - استادیار پژوهش، موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران.
بیژن قهرمان - استاد گروه مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد.
قاسم زارعی - دانشیار پژوهش، موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران.

در شرایط حاضر مهمترین چالش بخش کشاورزی، افزایش بهره­وری آب است. متاسفانهتاکنوندرکشورماتعیینوتحلیلشاخصبهره­وریآبدر کشاورزیموردتوجهجدی قرارنگرفتهاستواینامرموجبعدماطمینانازمصرف صحیحآبدربخشکشاورزیشده­است. این پژوهش با هدف بررسی بهره وری آب گندم تحت مدیریت­های متفاوت آبیاری در ایستگاه­های تحقیقاتی هشت استان کشور و تعیین عمق مناسب آبیاری گندم (در شرایط محدودیت منابع آبی) طی سال­های ۹۰-۱۳۷۷ انجام شد. دامنه تغییرات بهره­وری آب کاربردی گندم در آزمایش­های انجام شده برابر با ۵/۱-۳/۰ کیلوگرم بر مترمکعب بود که نسبت به دامنه گزارش شده توسط سازمان خواربار جهانی برای کل جهان (۱-۸/۰ کیلوگرم بر مترمکعب) بالاتر، لیکن تقریبا در محدوده دامنه گزارش شده توسط زوارت و بستیانسن (۷/۱-۶/۰کیلوگرم بر مترمکعب) است. دامنه وسیع بهره­وری آب گندم، نشان­دهنده پتانسیل بالا برای افزایش تولید این محصول به­ازای مصرف آب کمتر است. حداکثر مقادیر بهره­وری آب آبیاری و آب کاربردی (آب آبیاری+بارندگی موثر)قابل حصول گندم در ایستگاه کرج به­ترتیب ۱/۲ و ۵/۱ کیلوگرم بر مترمکعب با آبیاری قطره­ای و اعمال کم­آبیاری نتیجه گردید. همچنین در ایستگاه کرمان، کمترین مقادیر بهره­وری آب آبیاری و آب کاربردی گندم به­ترتیب ۴/۰ و ۳۶/۰ کیلوگرم بر متر مکعب، در آبیاری سطحی مشاهده شد.حداکثر مقادیر بهره­وری آب آبیاری و آب کاربردی گندم در ایستگاه مشهد، به­ترتیب ۹/۱ و ۵/۱ کیلوگرم بر مترمکعب در شرایط کاربرد کم­آبیاری به­دست آمد. نتایج نشان داد برای دسترسی به مقادیر بهینه بهره­وری آب آبیاری در منطقه مشهد و در شرایط محدودیت منابع آب، اولویت کشت گندم با مزارعی است که با اعمال مدیریت کم­آبیاری کنترل­شده و با مصرف آب آبیاری به میزان ۳۰۰ میلی­متر، بهره­وری آب این گیاه در حدود ۶/۱ کیلوگرم بر مترمکعب شود. همچنین با در نظر گرفتن میزان بارندگی موثر این منطقه، بایستی با بکارگیری کل آب کاربردی به اندازه ۴۲۰ میلی­متر و با اعمال مدیریت کم­آبیاری، مقدار بهره­وری آب کاربردی گندم برابر ۱/۱ کیلوگرم بر مترمکعب حاصل گردد.

بارندگی موثر, عمق مناسب آبیاری, کم آبیاری, کارآئی مصرف آب