شاهرخ جهان بین
زین العابدین طهماسبی سروستانی
سیدعلی محمد مدرس ثانوی

به منظور بررسی اثر تنش گرمای انتهایی بر بعضی صفات کمی و شاخص های ارزیابی کننده تحمل پنج ژنوتیپ جو لخت (Hordeum vulgare L.)، آزمایش مزرعه ای در سال زراعی ۸۰-۱۳۷۹ در گچساران (به عنوان یک منطقه گرمسیری واقع در جنوب استان کهکیلویه و بویراحمد) به صورت کرت های خرد شده با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار به اجرا در آمد. کرت های اصلی آزمایش شامل چهار تیمار تاریخ کاشت در تاریخ های ۱۰ آذرماه، ۲۵ آذرماه، ۱۰ دی ماه و ۲۵ دی ماه سال ۱۳۷۹ به نحوی اعمال گردید، که در اثر کشت دیر هنگام در تاریخ های کاشت سوم و چهارم ژنوتیپ های جو لخت در مراحل زایشی و پرشدن دانه با تنش گرما مواجه شوند. کرت های فرعی آزمایش شامل پنج ژنوتیپ جو لخت به شماره های کلکسیون بین المللی FICC۰۹۶۳ ، FICC۱۵۷۰ ،FICC۱۵۷۱ ، FICC۱۷۲۵ و FICC۲۷۱۲ بود که در آزمایشات قبلی از بین ۲۰ ژنوتیپ جو لخت که از موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج تهیه گردیده بود، انتخاب شدند. نتایج این بررسی نشان داد با تاخیر در زمان کاشت و مصادف شدن مرحله پر شدن دانه با درجه حرارت های نسبتا بالا ماده خشک گیاه ۱۶%، ارتفاع گیاه ۱۹%، عملکرد دانه ۲۳%، شاخص برداشت ۹%، تعداد روز از کاشت تا گلدهی ۱۱%، و تعداد روز از کاشت تا رسیدن فیزیولوژیکی ۱۶% کاهش یافت. کاهش عملکرد عمدتا به دلیل کاهش تعداد سنبله در واحد سطح (۱۲%)، کاهش وزن هزار دانه (۱۶%) و کوتاه تر شدن دوره پر شدن دانه (۳۰%) بود. ژنوتیپ های جو لخت در ارتباط با صفات یاد شده اختلاف بسیار معنی داری با هم داشتند. بر اساس شاخص تحمل به تنش فرناندز ژنوتیپ FICC۰۹۶۳ هم در شرایط مطلوب (در اولین تاریخ کاشت) بیشترین عملکرد دانه (۴۲۸۵ کیلو گرم در هکتار) را داشت و هم با تاخیر در کاشت و مواجه شدن با شرایط تنش گرما (در تاریخ کاشت چهارم با (۳۳۶۱ کیلو گرم در هکتار) دارای عملکرد بیشتری بود. همچنین بر اساس شاخص حساسیت محیطی (SSI) ژنوتیپ مزبور دارای مقاومت بیشتری به تنش گرما بود.

Hull-less barley, Terminal heat stress, Stress tolerance index, Stress suseptibility index., جولخت, تنش گرما, شاخص تحمل و شاخص حساسیت.