لیلا غنی زاده - کارشناس ارشد پژوهش هنر، مدرس گروه نقاشی موسسهآموزش عالی فردوس مشهد.
فاطمه کاتب - استاد گروه پژوهش هنر، دانشگاه الزهرا تهران.

کتاب آرایی به عنوان یکی از هنرهای پررونق تمدن اسلامی محسوب میشود که رشد و تحول آن متاثر از اعتبار و جایگاه قرآن کریم در بین مسلمانان است. تا جایی که در طول ۱۴۰۰ سال از نزول کلام وحی هیچ کتابی بدین اندازه استنساخ نشده است. قرآنها در ابتدا عاری از تزئینات بودند و به تدریج مزین به آرایه های تزئینی شدند. در هر دوره ای تذهیب از ویژگیهای خاصی برخوردار بوده است، در این بین زیباترین و ظریف ترین تذهیب های قرآنی مربوط به عصر صفوی است. قرآنهای ایندوره از حیث هماهنگی اصولی رنگ و نقش قابل بررسی هستند. برخی از نسخ نفیس دوره صفویه در موزه آستان قدس رضوی به عنوان گنجینه ای بینظیر نگهداری میشوند. قرآن شماره ۱۱۲ از جمله قرآنهای نفیس این دوره و محفوظ در موزه آستان قدس رضوی است. پژوهش حاضر با هدف بررسی و مطالعه قرآن مذکور، از حیث ساختار، تزئینات و رنگ میباشند. سوالات پژوهش عبارتند از: تذهیب قرآن مورد مطالعه به لحاظ ساختار شکلی داری چه خصوصیاتی است؟ تزئینات به کار رفته، نقوش و رنگ در قرآن مذکور چه خصوصیاتی دارند؟ روش تحقیق توصیفی تحلیلی برای این پژوهش مناسب به نظر می رسد. شیوه جمع آوری اطلاعات و داده ها به صورت کتابخانهای و میدانی بوده است. نتیجه حاصل از این پژوهش نشان میدهد در قرآن ۱۱۲ به عنوان نمونه ای از قرآنهای دوره صفویه شاهد افزایش صفحات تزئینی نسبت به گذشته و افزایش عرض کمند هستیم. همچنین دو ردیف طرح دالبری در تزئینات کمند را مشاهده میکنیم. از این رو با توجه به افزایش تزئینات، فضای اختصاص یافته به متن محدودتر شد. همچنین نقوش ختایی هم پای نقوش اسلیمی جایگاه ویژه ای پیدا کردند. کاربرد برخی از انواع اسلیمی به وفور به چشم میخورد. سطوح رنگهای مختلف در دوره صفویه و درنتیجه قرآن مذکورافزایش یافتند اما همچنان لاجوردی و طلایی رنگهای اصلی در قران آرایی هستند.

قرآن آرایی، ساختار، تذهیب، صفویه، موزه آستان قدس رضوی.