سیده مریم مجتبوی - گروه معماری، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران
جواد امین خندقی - استادیار، گروه هنرهای نمایشی، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران
فریناز واسعی - گروه معماری، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران

خراسان بزرگ در دوران تیموری با مراکز متعددی چون هرات، سمرقند و مشهد، در تمامی عرصه های علمی، فرهنگی و هنری، فعال بوده است. دوره تیموری یکی از دوره های درخشان هنر و معماری اسلامی محسوب میشود. در این دوره، پیشرفتهای قابل توجهی در عرصه های مختلف تزئینات معماری صورت میگیرد. تیموریان به ایجاد بناهای مذهبی و غیرمذهبی اهتمام ویژهای داشتند و در این راستا، از طرح و شیوه معماری متداول دوره های قبل بهره بردند. شیوه تزیین با کاشی معرق در عهد تیموری حکایت از آن دارد که هنرمندان این دوره در شیوه تزیینی به حد اعلای مهارت دست یافته بودند. در واقع، تزئین در این دوره، تحت تاثیر عوامل متعددی دستخوش تغییر و دگرگونی اساسی شده است. در این پژوهش، با بهره گیری از روش گردآوری کتابخانهای و تحلیل کیفی، تزئینات کاشیکاری در دو مسجد گوهرشاد مشهد و گوهرشاد هرات بررسی میشود. نتایج این پژوهش نشان میدهد که همنشینی مقتدرانه نقوش گیاهی در کنار نقوش هندسی، از ویژگیهایی است که در این دوره آغاز شده است. همچنین معماری عصر تیموری را میتوان اوج کاربرد رنگ در معماری دانست که نمونه آن در کتیبه های کوفی، نسخ و ثلث به رنگ طلایی در زمینه کاشیهای آبی مشاهده میشود. این گونه به نظر میرسد که به علت گسترش وسیع معماری در دوره تیموری و فاصله مسجد گوهرشاد مشهد و گوهرشاد هرات با یکدیگر، تفاوت در اقلیم و تا حدودی مسائل فرهنگی و خصوصیت های قومی، باید شاهد تفاوتهایی بیشتر از آنچه در این دو مسجد میبینیم، باشیم. با بررسی و مطالعات انجام شده، به علت اشتراک دینی در این منطقه که خود میتواند عامل بسیار تعیین کننده ای باشد، نه تنها تفاوتی فاحش نمیتوان دید، بلکه یک نوع وحدت و انسجام در طراحیها و نقش ها وجود دارد.

تزئینات، کاشیکاری، دوره تیموری، مسجد گوهرشاد مشهد، مسجد گوهرشاد هرات.