پریا ویولت شکیبا - دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین، قزوین، ایران
منوچهر طبیبیان - استاد گروه شهرسازی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
عباس قدیمی قیداری - دانشیار گروه تاریخ،دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

به­دنبال انقلاب صنعتی و شکل­گیری نظام نوین تجاری، از قرن ۱۹م ایران توسعه­نیافته به دلیل موقعیت استراتژیک و اهداف اقتصادی مورد توجه قدرت های استعماری قرار گرفت. نخستین جرقه­های تفکر در علل ترقی غرب و نیز توسعه­نیافتگی ایران با شکست ایرانیان از روسیه در ذهن عباس­میرزا رقم خورد. تقدم تبریز بر بهره­مندی از نوآوری­های صنعتی و سرمایه­گذاری شرکت­های خارجی به عواملی چون موقعیت مناسب جغرافیایی، ولیعهدنشین بودن و سرمایه­گذاری بازرگانان شهر بستگی داشت. پرسش اصلی مطرح پژوهش این است که چه تغییر و تحولی و تحت تاثیر چه عواملی در نظام تجاری و صنعت تبریز عصر قاجار رخ داد؟ مهمترین دستاورد پژوهش بر ایجاد صنایع نوین و نظام جدید تجاری تبریز استوار است که در این راستا مظاهر مدرنیته ازقبیل مراکز صرافی­، بانک­، صنایع ریسندگی و قالی­بافی، چاپخانه، برق، و تلفن ایجاد گردیدند. تجار آذربایجانی نیز در تاسیس مراکز تجاری و صنعتی نقش فعالی ایفا نمودند. رشد مداوم بازرگانی در اوایل قرن ۱۴ق. موجب ترغیب سرمایه­گذاران خارجی به گسترش فعالیت های اقتصادی و تولیدی خود در تبریز شد. اما واردات کالاهای فرنگی به صنایع­دستی و کارگاه­های تولیدی بومی آسیب فراوانی زد. این مقاله با تکیه بر منابع، نشریات و اسناد تاریخی، به روش توصیفی- تبیینی، تحولات اقتصادی و صنعتی شهر تبریز را بررسی نموده است.

تبریز, قاجار, نوگرایی صنعتی, بازرگانی, تجار