شیرزاد طایفی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
کورش سلمان نصر - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

دریافت نگرش­ های اجتماعی، سیاسی، تاریخی و... در آثار ادبی، یکی از راه­ های کشف معنا در آن­ها است. برای نیل به این هدف، باید با نظریه­ های سایر حوزه­ های علوم انسانی آشنا شد. نظریه استبداد شرقی ویتفوگل و دیدگاه­ های مارکس در ارتباط با مفهوم طبقه در جامعه، از جمله رویکردهایی است که ما را با چگونگی شکل­ گیری طبقات اجتماعی یاری می­ رسانند. نظریه استبداد شرقی نشان می­ دهد چگونه استبداد حاکم بر جوامع آب­ سالار شرقی، باعث شکل­ گیری طبقات جامعه می­ گردد و نظریه مارکس تاثیر مالکیت خصوصی و در نهایت سرمایه ­داری را بر شکل­ گیری طبقات در جامعه، توضیح می­ دهد، که از همین رهگذر می­ توان به بررسی جوامع، در آثار ادبی پرداخت. بهرام بیضایی یکی از نمایش­نامه ­نویسانی است که طبقات اجتماعی و کشمکش­ های آن­ها در آثار او نمودی عینی دارد و برای درک آثار او، باید با  نگرش­ های طبقاتی موجود در آثارش آشنا شد؛ از این رو، در پژوهش پیش­رو با توجه به دیدگاه طبقاتی ویتفوگل و مارکس، نمایش­نامه­ های شش­گانه «سلطان مار»، «آرش»، «اژدهاک»، «بندار بیدخش»، «چهار صندوق»، و «در حضور باد» بیضایی را تحلیل طبقاتی کرده و کوشیده ­ایم ضمن بهره ­گیری از روش تحلیل کیفی، با تکیه بر مطالعات کتابخانه­ ای و اسنادی، و کاربست نظریه ­های طبقاتی ویتفوگل و مارکس، آثار او را بررسی نماییم. دستاوردهای پژوهش، گویای این است که نمایش­نامه­ های «آرش»، «اژدهاک» و «بندار بیدخش» با نگرش­ های طبقاتی ویتفوگل و نمایش­نامه ­های «چهارصندوق» و «در حضور باد» با رویکرد طبقاتی مارکس ارتباط دارند. نمایش­نامه «سلطان­مار» نیز، رویکرد طبقاتی بینابینی دارد؛ به این معنی که هم با رویکرد مارکس و هم با رویکرد ویتفوگل قابل بازخوانی است.

نمایش نامه, بهرام بیضایی, ویتفوگل, مارکس, استبداد شرقی, دیدگاه طبقاتی