اعظم صادقی نیا - دانش آموخته دکتری دانشگاه فردوسی مشهد
حسن نقی زاده - استاد دانشگاه فردوسی مشهد

در دوران معاصر، تفسیر بیانی، مکتبی نوین در روش تفسیر قرآن و دنباله رو شیوه کلاسیک و کهن ادبی در تفاسیر قرآن است. گر چه سلسله جنبان اندیشه های این مکتب تفسیری، سید جمال الدین اسدآبادی و پس از او، به طور ویژه، شیخ محمد عبده بوده است، لکن پایه گذار و نظریه پرداز این مکتب تفسیری را امین خولی(۱۸۹۵– ۱۹۶۶م.) می شناسانند. همو بود که مبناها و قواعدی کلی را در معناشناسی واژگان و آیات قرآن مطرح ساخت که هدف عمده و نخستین تفسیر را که فهم ادبی خالص و محض قرآن، بدون در نظر داشتن هیچ پیش شرط دیگر است، تحقق بخشد.شاگرد، همراه، همسر و پیرو وی، بنت الشاطی در دیباچه التفسیر البیانی، خود را به عملی ساختن مبانی امین خولی ملتزم دانسته و تلاش نموده تا آنها را در تفسیر به کار گیرد. در پژوهش حاضر، بازخورد و نتیجه این التزام، همسویی ایده و عمل و تطبیق تفسیر با آن مبانی را –تنها در سوره «علق»- بررسی خواهیم کرد. در پایان روشن خواهد شد که وی در مواردی همچون تفسیر بر اساس ترتیب نزول، تفسیر موضوعی، معناشناسی یک واژه از رهگذر استقصای واژگان مشابه و... مبانی خود و خولی را در تفسیر عملی نساخته است و این موارد، از حد نظریه خارج نگشته است. 

تفسیر, تفسیر بیانی, سوره علق, مبانی امین خولی, بنت الشاطی, واژه, معنا