محمدتقی انصاری پور - استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب قم
سیدسجاد جعفری - مدرس دانشگاه فرهنگیان بوشهر

یکی از روش های اسنادی که به بررسی نظام مند، عینی، کمی و تعمیم پذیر پیام های ارتباطی می پردازد و برای بیان مفاهیم یا واژه های معینی در یک متن ویا مجموعه ای از متون استفاده می شود تحلیل محتواست. از آنجایی که امام محمد باقر (ع) تاثیر بسزایی در تبیین مبانی اسلام در حوزه های مختلف علم ازحوزه فقهی، کلامی، تفسیر...داشته است؛ بنابراین پژوهش حاضر با هدف تحلیل محتوای نامه های آن حضرت نگاشته شده است. روش پژوهش توصیفی و باتوجه به منابع کتابخانه صورت گرفته است. بر اساس موضوع، نامه ها به سه دسته اعتقادی-اخلاقی، فقهی و نامه های شخصی تقسیم شدند و سپس با گزینش واژگان کلیدی و میزان تکرار آنها در هر دسته، مفاهیم مهم و نقاط مورد تمرکز در هر دسته استخراج شد و به این طریق به کشف محتوای نامه اقدام شد. نتیجه نشان داده که امام (علیه السلام) موضوع تقویت و غنی بخشی بنیه فکری و فرهنگی شیعیان و مصون ساختن آن از آسیبهای فرهنگی را بر مبارزه سیاسی با حاکمان وقت اولویت داده اند، همچنین در نامه های خویش توجه عمیق مخاطب به توحید ذاتی و توحید ربوبی خدا، ایمان به اقتدار مطلق و حاکمیت مطلق او و مشیت تخلفناپذیر او بر هستی، زمینهسازی برای روی آوری به عبودیتی کامل برای او فراهم میآورد و در نهایت امام توجه جدی به مسائل فقهی مانند شرط در ازدواج متعه، صید و ارث مولی، جهاد و... نمودند.

امام باقر(ع)، نامه ها، تحلیل محتوا