جعفر نوری - دانشیار گروه مهندسی بهداشت محیط ، دانشکده بهداشت ،دانشگاه علوم پزشک
هاشم ستاره - دانشجوی دکتری مدیریت محیط زیست - دانشگاه آزاد اسلامی

یکی از مهمترین و بارزترین اثرات زیست محیطی صنایع ، آزادسازی مواد شیمیایی به محیط زیست می باشد. انواع آلاینده های ناشی از فرآیند تولید ، مواد اولیه و مواد مصرفی چه در جریان تولید و چه در جریان حمل و نقل وارد محیط زیست می شوند. این مواد پس از ورود به محیط از مسیرهای مختلف وارد بدن انسان می شوند و در دراز مدت ، معضلات عدیده ای را ایجاد می کنند. بر این مبنا برنامه ارزیابی ریسک بهداشتی ناشی از ترکیبات شیمیایی ، در راس برنامه های مدیریت زیست محیطی اکثر کشورهای اروپایی و آمریکا قرار گرفت و بطور رسمی ، در ژانویه 1984 ، آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا ، برنامه مذکور را در دستور کار خود قرار داد . اهداف اولیه این برنامه ها ایجاد یک رویکرد جهت ارزشیابی داده ها در خصوص اثرات مزمن و تحت مزمن ترکیبات شیمیایی بود. بر مبنای هدف مذکور ارزیابی ریسک بهداشتی در کلاسهای مختلف و با رویکردهای اثرات بر روی سیستم عصبی، اثرات بر روی سیستم تولید مثل ، اثرات جهش زایی و اثرات سرطانزایی ، مدل سازی گردید. براساس برنامه آژانس حفاظت محیط زیست ، یک مدیریت ریسک موفق شامل ، شناسایی خطر ، ارزیابی مواجهه ، مشخصه سازی ریسک ، طبقه بندی ریسک و روشهای مختلف جهت کاهش ریسک می باشد. ارائه یک مدل کارآمد جهت ارزیابی ریسک بهداشتی ناشی از مواد شیمیایی در محیط زیست نیازمند وجود بینش صحیح از ریسک و مراحل ارزیابی آن می باشد. اگر چه ارزیابی اثرات زیست محیطی در کشور ما چند سالی است که آغاز گردیده ولی بحث ارزیابی ریسک بار رویکرد انسانی و اثرات بهداشتی بحثی پرچالش است و در کشور ما خلا بسیار بزرگی است . بطوریکه بدون ارزیابی ریسک مناسب نمی توان برنامه ریزی مناسبی در راستای مدیریت محیط زیست داشت. ما در این مقاله بر آنیم که دیدگاه صحیحی را از ریسک ارائه نماییم و اصول مدیریت و ارزیابی ریسک موفق را در منابع مختلف بررسی کرده و پس از جمع بندی آن ، مراحل اساسی جهت طراحی یک مدل مناسب را با رویکرد اثرات بهداشتی بر روی انسان بیان نماییم . از طرفی ضمن مرور بر منابع معتبر ، جمع بندی مناسبی در خصوص ارزیابی ریسک ناشی از مواد شیمیایی داشته باشیم و بستر لازم را جهت مطالعات و پژوهشهای خاص در این راستا فراهم آوریم، در این مقاله هدف معرفی بیان اصول و مراحل مدل سازی ارزیابی ریسک بهداشتی ناشی از آزاد سازی مواد شیمیایی در محیط زیست است.

ارزیابی خطر ، ارزیابی ریسک ، ارزیابی مواجهه ، مدل سازی ، مواد شیمیایی