حسن حمیدی - بخش تحقیقات چغندرقند، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد، ایران
مسعود احمدی - بخش تحقیقات چغندرقند، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد، ایران
داریوش طالقانی - موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر چغندرقند، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد، ایران

کشت زمستانه (انتظاری) چغندرقند در مقایسه با کشت بهاره به دلیل استفاده از نزولات جوی و کارایی بیشتر مصرف آب در مناطق نیمه خشک از اهمیت زیادی برخوردار است. به منظور ارزیابی عملکرد کمی و کیفی و شناسایی ژنوتیپ های مناسب برای کشت زمستانه، ۱۶ ژنوتیپ چغندرقند در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با چهار تکرار در منطقه تربت جام در دو سال زراعی ۱۳۹۹-۱۳۹۸ و ۱۴۰۰-۱۳۹۹ مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که بین ژنوتیپ های مختلف چغندرقند تفاوت معنی داری در سطح احتمال یک درصد از نظر کلیه صفات مورد بررسی به استثنای نیتروژن مضره وجود داشت. مقایسه میانگین نشان داد ژنوتیپ SBSI-۱۵ دارای بیشترین عملکرد ریشه (۶۶/۶۰ تن در هکتار) بود. همچنین، بیشترین مقادیر قند ناخالص (۵/۱۹ درصد)، قند خالص (۳/۱۶ درصد) و ضریب استحصال شکر (۲/۸۳ درصد) و کمترین میزان پتاسیم (۲/۴ میلی اکی والان در ۱۰۰ گرم وزن ریشه) و قند ملاس (۷/۲ درصد) در ژنوتیپ F-۲۰۷۳۹ مشاهده شد. علاوه بر این، بیشترین عملکرد قند ناخالص (۶۹/۱۰ تن در هکتار) و عملکرد قند خالص (۶۸/۸ تن در هکتار) در ژنوتیپ FDIR ۱۹ B ۳۰۲۱ وجود داشت. بررسی همبستگی صفات، بالاترین همبستگی مثبت و معنی دار را بین عملکرد قند ناخالص و عملکرد قند خالص (**۹۹/۰) و بیشترین همبستگی منفی و معنی دار را بین ضریب استحصال شکر و درصد قند ملاس (**۹۵/۰-) نشان داد. همچنین، نمودار بای پلات پراکنش ژنوتیپ ها بر روی دو عامل اول نشان داد ژنوتیپ های SBSI-۱۵، SVZA ۲۰۱۹-JD۰۳۹۸، SVZA ۲۰۱۹-JD۰۴۰۲، SVZA ۲۰۱۹-JD۰۴۰۰، SVZA ۲۰۱۹-JD۰۴۰۱، FDIR ۱۹ B ۳۰۲۱ و FDIR ۱۹ B ۴۰۲۸ از سایر ژنوتیپ ها متمایز و به عنوان ژنوتیپ های برتر از نظر صفات شاخص عملکرد بودند. با توجه به دندروگرام حاصل از تجزیه خوشه ای می توان ژنوتیپ ها را برای صفت عملکرد قند خالص در سه گروه عمده قرار داد. به طورکلی، ژنوتیپ های SVZA ۲۰۱۹-JD۰۴۰۱، FDIR ۱۹ B ۳۰۲۱ و FDIR ۱۹ B ۴۰۲۸ به عنوان ژنوتیپ های برتر دارای بیشترین عملکرد قند خالص و مناسب برای کشت زمستانه در منطقه تربت جام معرفی شدند. 

تجزیه به عامل ها, تجزیه خوشه ای, عملکرد قند خالص, همبستگی