مهدی بیات مختاری - دانشیار گروه تاریخ تشیع دانشگاه نیشابور
سید علی سراج - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه نیشابور

نقوش انگشترها، بازتاب دهنده باورها و بازتولید ارزش ها و اصول دینی است که به تناسب ناهمگونی شرایط در نهادینگی ارزش های اجتماعی و فرهنگی استفاده می شد. به دلیل اینکه در جوامع اسلامی از نگین انگشتری، به عنوان مهر در مکتوبات و فرمان ها استفاده می شد، شعائر دینی به این شکل ترویج می یافت و به نوعی صیانت از ارزش ها و اصول نهادینه می شد. نگاشته های انگشتر برخی از انبیا و امامان معصوم (ع) گزارش شده اند. برخی از ایشان، انگشترهایی متفاوت و با نقوش گوناگون داشته اند که به تناسب مقتضیات زمانی و مکانی، به دست می کرده اند. انگشترهای امام رضا (ع) به جملات توحیدی «ماشاءالله»، «لا قوه الا بالله» و «حسبی الله» منقوش بوده اند. در پژوهش حاضر ابتدا به تبیین محتوایی و چرایی انتخاب این سه جمله پرداخته شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد: امام رضا (ع) با انتخاب نقوش توحیدی مذکور، در راستای مبارزه با خلفای عباسی و فرق معتزله، اهل الحدیث، زیدیه، واقفیان و غالیان و رفع آسیب ها و خسارات آنان تلاش کرده است. رمزگشایی از آن نقوش بیانگر این است که موفقیت در کنار برنامه ریزی و تلاش، تنها با استعانت از خدای فعال مایشا و توکل بر او حاصل می شود؛ زیرا قدرت و اراده اش نامتناهی است و همه ذوات و قدرت ها از او و مقهور اویند.

امام رضا (ع), انگشتر, نقوش توحیدی, خلفای عباسی, فرق اسلامی