صلاح الدین قادری - دانشجویی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی

اکراه، اضطرار و دفاع مشروع از موانع ایجاد مسئولیت کیفری از مباحثبسیار مهم و بحث برانگیز در حقوق بین المللی می باشند. البته آنچهکه موضوع اختلاف در سیستم های مختلف حقوقی نوشته و کامن لا استاکراه و اضطرار در جنایات منتهی به قتل انسان بی گناه است. درسیستم حقوق نوشته اکراه را در این جنایات با رعایت شرایط سخت اکراهمورد پذیرش قرار داده و آن را مانع ایجاد مسئولیت کیفریمیدانندهرچند اکراه و اضطرار ماهیت مشترکی دارند که قرن ها از عواملرافع مسولیت کیفری شناخته می شدند اما در سالهای اخیر بعضی از کشورسعی کرده اند انها را از در بحث قتل از هم دیگر جدا کنند.در ماده۳۱ (۱ c) اساسنامه دادگاه کیفری بین المللی دائمی ۱۹۹۸ ، امکاناستناد به دفاعیات تبرئه کننده ازجمله دفاع مشروع در جنایاتبین المللی نیز مورد پیشبینی قرارگرفته است. دراین مقاله با استفادهاز روش کتابخانه ای و توصیفی- تحلیلی و بررسی مفهوم، مبانی اکراهاجبار یا اضطرار و دفاع مشروع -به ویژه مبنای فلسفی، موضوع و نیزشرایط پذیرش آن در مقررات اساسنامه مزبور و با لحاظ پرسشهای مندرجدر آن چنین نتیجه گیری شده است که نخست در باب دفاع مشروع کهبهترین توجیه برای مبنای فلسفی دفاع مشروع در پرتو اساسنامه مذکور،نظریه اجرای حق میباشد. موضوع تجاوز در دفاع مشروع علاوه بر تجاوزبه نفس و مال، شامل تجاوز به عرض، ناموس و آزادی تن نیز میشود. کهدر صورت امکان فرار برای شخصی که مورد حمله قرار گرفته، تمسک بهدفاع مشروع قابل توجیه نیست. دوما در باب اضظرار و اکراه، که درسیستم کامن لا اکراه در این جنایات مورد پذیرش نیست و فقط میتواندموجب تخفیف مجازات مرتکب گردد. اساسنامه های محاکم بین المللیکیفری از جمله یوگوسلاوی سابق و رواندا و ... در خصوص مسئلهاکراه در جنایات منتهی به قتل ساکت است. این محاکم بر اساس نظرقضات آن که تابع سیستم های کامن لا (اکراه را به عنوان مانع ایجادجرم می دانند) یا رومی و ژرمنی (اکراه را صرفا موجب تخفیف مجازاتمیدانند) بودند، آرای متفاوتی در پذیرش و عدم پذیرش اکراه صادرکردند. تا اینکه اساسنامه دیوان بین المللی کیفری در سال ۱۹۹۸ بهتصویب رسید و به این اختلاف نظرها پایان داد. جزء د از بند ۱ ماده۳۱ اکراه و اضطرار را با رعایت شرایط سخت در همه جنایات حتی منتهیبه قتل انسان بیگناه به عنوان موانع ایجاد مسئولیت کیفری می داند.

دفاع مشروع، اکراه، اضطرار یا اجبار، اساسنامه کیفری بین المللی