غلامرضا هاشمی - هیئت علمی گروه صنایع دستی دانشکده صنایع دستی دانشگاه هنر اصفهان
مریم حضوربخش - فارغ التحصیل کارشناسی ارشد صنایع دستی دانشگاه هنر اصفهان
قباد کیانمهر - دانشیار گروه صنایع دستی، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان.

چکیده:کاربرد تناسبات در آرایه های معماری ایران متناسب با کاربرد آن در معماری، در ادوار مختلف رشد یا افول داشته است. مساجد دوره صفوی و قاجار، از متناسب ترین بناهای ایرانی محسوب می شوند که زیبایی تزئینات آن ها، به واسطه استفاده از تناسبات هندسی جلوه بیشتری می یابد. در این پژوهش کاشی های مساجد شیخ لطف الله و سید در اصفهان موردبررسی قرارگرفته و پرسش مطرح شده این است که پرکاربرد ترین تناسبات به کاررفته در نقوش شمسه های این دو مسجد چیست؟ چه شباهت ها و تفاوت ها یی در تناسبات آن ها وجود دارد؟ هدف این پژوهش، دستیابی به میزان و چگونگی استفاده از تناسبات طلایی و ایرانی در شمسه های این مساجد است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و روش داده اندوزی، کتابخانه ای و میدانی بوده است. نتایج حاکی از آن است که تناسبات بکار رفته در شمسه های کاشی کاری این مساجد تفاوت آشکاری دارند. اگرچه در شمسه های هر دو مسجد از تناسبات طلایی و ایرانی استفاده شده اما در مسجد شیخ لطف الله، نسبت های بین ۱ و ۲، حدود ۱۲درصد بیشتر از مسجد سید از استفاده شده است. همچنین استفاده از نسبت های ایرانی ۲√ و ۳√، در مسجد سید به نسبت مسجد شیخ لطف الله، حدود ۲۶درصد کاهش یافته که می تواند ناشی از تغییرات ایجادشده در دوره قاجار و تاثیرات آن بر هنر و معماری آن دوران باشد ازجمله روند کم رنگ شدن اهمیت استفاده از هندسه و تزاید گونه های جدید تزیینی.واژگان کلیدی: اصفهان، مسجد شیخ لطف الله، مسجد سید، تناسبات طلایی، تناسبات ایرانی، نقوش شمسه کاشی کاری.

مسجد شیخ لطف الله, مسجد سید, تناسبات طلایی, تناسبات ایرانی, نقوش شمسه کاشی کاری