علی رستمی - دانشگاه ارومیه
صمد علیپور - دانشگاه ارومیه
علی عابدینی - دانشگاه ارومیه

گنبدهای نمکی هرمز و گچین به ترتیب در ۱۷ کیلومتری جنوب و ۵۰ کیلومتری غرب بندرعباس، بر کمربند زاگرس واقع هستند. رخنمونهای گستردهای از سنگها و توف ریولیتی در این گنبدهای نمکی­ دیده میشود. کانی­های اصلی تشکیل دهنده ریولیت­ها شامل هماتیت، مگنتیت، پیریت، آهکیوپیریت و آپاتیت (گنبد نمکی هرمز) هستند. بر پایه شواهد زمین­شیمیایی، سنگهای ریولیتی هرمز و گچین وابسته به سریهای ماگمایی آهکی قلیایی تا شوشونیتی هستند و طی یک نظام زمینساختی از نوع کمانهای آتشفشانی کرانه فعال قارهای تشکیل شدهاند. نبود ناهنجاری­های منفی Nb و مثبت Pb در ریولیتهای هرمز و گچین نشان­دهنده ماگمای برآمده از خاستگاه گوشته­ای با آلودگی کمی از سنگ­های پوسته­ای و وابسته به فرورانش است. مقدار میانگین نسبتهای (La/Yb)N و (Ce/Yb)N به عنوان شاخص نسبت عناصر خاکی نادر سبک (LREE) به سنگین  (HREE) نشان­دهندهی غنیشدگی آشکار LREEها نسبت به HREEها برای سنگهای ریولیتی هرمز در برابر سنگهای ریولیتی گچین است. همبستگی قوی و مثبت بین مجموعه عناصر خاکی نادر با مجموعه اکسیدهای آهن، فسفات، کلسیم و همچنین ناهنجاری­های مثبت La و Ce و منفی P در نمونههای ریولیتی هرمز نسبت به نمونههای گنبد نمکی گچین، پیامد حضور کانی آپاتیت در این سنگهاست. الگوی پراکندگی عناصر خاکی نادر سبک در آپاتیتهای گنبد نمکی هرمز از روند منظمتر و یکنواختتری پیروی میکند، به طوری که LREEها سازگاری بیشتری برای تمرکز در کانی آپاتیت نشان میدهند. پایین بودن مقدار Eu/Eu* در آپاتیتهای هرمز (ppm ۰۴/۰-۰۱/۰) نسبت به ریولیتهای هرمز (ppm ۱/۱-۳/۰) میتواند بیانگر تغییر ترکیب ماگمایی طی تشکیل آپاتیتها باشد. افزون بر این، افزایش ناهنجاری منفی Eu میتواند به دلیل تبلور فلدسپارها باشد که  Euرا از مذاب جدا کرده و در خود متمرکز میسازند و در آپاتیت­های هرمز نشانگر درجه جدایش بالاست. آپاتیت های گنبد نمکی هرمز، با غنیشدگی LREEها نسبت به HREEها، ناهنجاری­های منفی Eu و مثبت Ce و غلظت های عناصر خاکی نادر قابل توجه تا ppm ۸۸۸۲ به عنوان کانی رهیافت نقش مهمی در ارزیابی توزیع عناصر خاکی نادر در ریولیت گنبد نمکی هرمز دارند. 

عناصر خاکی نادر؛ ریولیت؛ آپاتیت؛ گنبد نمکی هرمز و گچین.