سید محمود وزیری - دانش آموخته دکتری مطالعات تطبیقی مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران
عبدالکریم بی آزار شیرازی - دانشیار گروه فقه و حقوق، دانشگاه آزاد تهران، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
رضا اسلامی - دانشیار گروه فقه و حقوق، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران
نذیر احمد سلامی - دانشیار گروه الاهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مذاهب اسلامی، زاهدان، ایران
حسین رجبی - استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

تخریب و هدم مساجد به حکم اولی نزد فقهای شیعه و سنی به اتفاق حرام، و مهم ترین مستندش آیه ۱۱۴ سوره بقره است؛ ولی نمونه هایی از شمول عموم این آیه خارج است؛ اول، تخریب ساختمان مساجدی که در آستانه خرابی است؛ مذاهب مختلف از این خرابی به «نقض المستهدم» تعبیر کرده اند که نشان از خروج تخصصی این مصداق از عمومیت آیه فوق است، ولی با این حال فقهای شافعی بر ضرورت اذن و نظارت حاکم تاکید دارند؛ دوم، تخریب ساختمان مساجدی که به تعمیر و توسعه نیاز دارند؛ هرچند فقهای شیعه در این نمونه به توقف یا منع قائل شده اند. مهم ترین دلیل منع نیز همان عموم آیه است. افزون بر آن، عنوان «نقض المستهدم» نیز نمی تواند توجیه گر تخریب باشد؛ اما مجوزدهندگان این عمل، از جمله فقهای شافعی، رعایت مصلحت را ملاک حکم دانسته اند؛ سوم، عنوان مسجد ضرار که فقه حنبلی بیشتر به آن توجه کرده و سپس وهابیان، هدم و تحریق مشاهد مشرفه را بر ملاک اولویتش بر مسجد ضرار، جایز، و بلکه واجب دانسته اند؛ در حالی که بیشتر فقهای غیروهابی، تعظیم قبور انبیا و صالحان را لازم دانسته اند؛ این فقها استنباط هدم و تحریق مسجد ضرار را نیز از آیه مد نظر ممکن ندانسته و این فتوا را برآمده از خبر واحد غیرقطعی می دانند. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی، عهده دار بررسی تخریب مساجد از منظر فقه شیعه و فقه اهل سنت است. ابتدا زمینه تاریخی مسئله بررسی، و سپس، با استناد به منابع فقه اسلامی، مبانی حرمت تخریب مساجد تحلیل، و آرای فقهای شیعه، حنفیه، مالکیه، شافعیه و حنبلیه بررسی شده است.

تخریب مساجد, فقه, مذاهب اسلامی