مرتضی مفید بجنوردی - دانشجوی دکتری فیزیولوژی گیاهی گروه زیست شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران
مهناز اقدسی - عضو هیات علمی -دانشگاه گلستان
محمد فاطمی - استادیار گروه زیست شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

هدف: استفاده از الیسیتورها در کشت سلولی گیاهان یکی از مهم‎ترین روش‎ها جهت افزایش تولید  متابولیت های ثانویه است. کیتوزان بیوپلیمری است که از واحدهای D-گلوکزآمین ساخته شده و در دیواره سلولی قارچ‎ها و اسکلت خارجی بندپایان یافت می‎شود. القای پاسخ‎های دفاعی، افزایش فعالیت آنزیم‎های آنتی‎اکسیدان و مسیر فنیل‎پروپانوئیدها، تجمع ترکیبات فنلی و فلاوونوئیدها از جمله پاسخ های گیاهان به تیمار کیتوزان می­باشد. هدف از پژوهش حاضر بررسی اثر کیتوزان بعنوان یک الیسیتور در افزایش تولید اسیدهای فنلی در سوسپانسیون سلولی کاهوی موجدار (Lactuca undulateLedeb) است. مواد و روش ها: ابتدا سوسپانسیون سلولی از کالوس‎های ۴۵ روزه حاصل از قطعه جداکشت برگ کاهوی موجدار در محیط کشت MS ۲/۱ حاوی ۱/۰ و ۱ میلی­گرم در لیتر ۲,۴-D و Kin تولید شد. سپس اثر غلظت‎های مختلف کیتوزان (۰، ۵۰، ۱۰۰ و ۲۰۰ میلی­گرم در لیتر) در بازه زمانی ۲۴، ۴۸ و ۷۲ ساعت بر سوسپانسیون سلولی مورد بررسی قرار گرفت. بعد از برداشت نمونه‎ها، درصد زنده‎مانی، مقدار فنل و فلاوونوئید کل، شیکوریک اسید، کلروژنیک اسید، کافئیک اسید و پراکسیداسیون لیپیدها و فعالیت آنزیم فنیل­آلانین­آمونیالیاز (PAL) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج: داده­های حاضر نشان داد که غلظت کیتوزان و مدت زمان تیمار عوامل تعیین کننده در مقدار ترکیبات فنلی ازجمله شیکوریک اسید در سوسپانسیون سلولی کاهوی موجدار است. مقدار شیکوریک اسید در تیمار ۵۰ میلی‎گرم در لیتر کیتوزان پس از ۲۴ ساعت نسبت به تیمار شاهد ۸/۲ برابر افزایش نشان داد. بیشترین مقدار کلروژنیک اسید و کافئیک اسید پس از ۲۴ و ۴۸ ساعت تیمار با غلظت ۲۰۰ میلی­گرم در لیتر کیتوزان بدست آمد. بعلاوه نتایج حاضر بیانگر اثر تیمار کیتوزان بر افزایش فنل و فلاوونوئید کل همراه با افزایش فعالیت آنزیم PAL بوده است. افزایش مقدار پراکسیداسیون لیپیدها و کاهش درصد زنده‎مانی سلول‎ها در غلظت‎های بالای کیتوزان نشان‎دهنده اثر منفی آن بر فعالیت سلولها است. نتیجه گیری: نتایج حاضر نشان داد کیتوزان در غلظت‎های پایین سبب افزایش مقدار شیکوریک اسید در سوسپانسیون سلولی کاهوی موجدار شده که از آن می‎توان در صنایع داروسازی به عنوان روشی نوین در تولید شیکوریک اسید و مشتقات آن استفاده کرد.

سوسپانسیون سلولی, شیکوریک اسید, کاهوی موجدار, فنل کل, فنیل آلانین آمونیا لیاز