رسول قربانی - Professor, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, University of Tabriz, Tabriz, Iran
هوشمند علیزاده - Associate Professor, Department of Urban Planning and Design, University of Kurdistan, Iran and Senior Postdoc Researcher, Institute for Urban and Regional Research, the Austrian Academy of Sciences, Austria
سونیا کرمی - PhD Student of Geography and Urban Planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, University of Tabriz, Tabriz, Iran

تحولات جمعیتی وسیع دهههای اخیر موجب تغییرات سریع در نظام شهری ایران و سلسلهمراتب آن شده است که افزایش یا کاهش رتبه شهرها در این نظام از پیامدهای آن است. در تحقیق حاضر به بررسی جایگاه کلان شهر تبریز در نظام شهری ایران از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵ پرداخته شد و با پیشبینی جمعیت این شهر تا افق ۱۴۱۰ سعی شد جایگاه آینده این شهر در نظام شهری ایران مشخص شود. تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش تحقیق توصیفی تحلیلی است. دادههای مورد نظر در تحقیق حاضر به دو روش اسنادی و میدانی (پرسشنامه و مصاحبه) به دست آمد. از مصاحبه برای فهم علل مهاجرفرستی و از پرسشنامه جهت فهم علل کاهش باروری در کلان شهر تبریز استفاده شد و تعداد نمونهها در هر دو مورد بر اساس اصل اشباع تعیین شد. مدل نمایی، نرمافزار Spectrum، و شاخص تحرک رتبه به ترتیب برای پیشبینی فاکتورهای جمعیتی، پیشبینی جمعیت، و بررسی تغییرات رتبه کلان شهرها در نظام شهری استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد کاهش میزان باروری و مهاجرفرستی دلایل اصلی کاهش شدید میزان رشد جمعیت در کلان شهر تبریز است که اغلب دلایل اقتصادی منشا آن بودهاند. با فرض باروری ۵/۱ و ۸/۱ و ۱/۲ در شهر تبریز شاهد افزایش جمعیت به تعداد ۶۴/۱ و ۶۹/۱ و ۷۴/۱ میلیون نفر و کاهش جمعیت خردسالان و افزایش تقریبا دوبرابری جمعیت سالمندان بالای ۶۵ سال در افق ۱۴۱۰ خواهیم بود. در کل، نتایج حاصل از پیشبینی جمعیت نشان میدهد جایگاه کلان شهر تبریز در رتبه ششم نظام شهری ایران در افق ۱۴۱۰ تثبیت خواهد شد. اما فاصله آن با کلان شهر هفتم، یعنی قم، کمتر خواهد شد که نیازمند توجه ویژه و مدیریت صحیح این مسئله جهت جلوگیری از سقوط مجدد رتبه آن است.

Urban System, population forecasting, Spectrum, ranking mobility index, Tabriz Metropolis