محمدمهدی کریمی نیا - استادیار، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم، قم، ایران.
سیداسدالله موسوی نژاد - طلبه سطح چهارحوزه علمیه، مجتمع آموزش عالی فقه، جامعه المصطفی (ص) العالمیه قم، قم، ایران.

جریان و یا عدم جریان استصحاب در دو حادثه ای که تقدم و تاخر آن دو مشخص نیست، دارای ثمرات فقهی و حقوقی فراوانی در بیشتر ابواب فقه و حقوق می باشد و اندیشمندان فقه و حقوق در این مسئله دیدگاه های مختلفی ابراز داشته اند. در نوشتار پیش رو با بهره گیری از منابع کتابخانه‎ ای و با روش تحلیل تطبیقی، آراء دانشمندان فقه و دیدگاه حقوقدانان مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که فقها استصحاب را در این مساله جاری دانسته، ولی به سبب تعارض، اثری برای آن لحاظ نمیکنند و به قاعده طهارت، قرعه، احتیاط و .... مراجعه می کنند. البته برخی به کلی استصحاب را جاری ندانسته و اصالت طهارت را مطرح نموده اند. فقها با اختلاف در جریان استصحاب، در کیفیت و نوع جهل تفاوت قائل نشده اند. حقوقدانان در فرض جهل در زمان حادثه نخست دیدگاه فقیهان را پذیرفته اند، ولی در فرض جهل در زمان حادثه دوم، آراء مختلفی دارند. در این مقاله اشکالات ماده ۸۷۳ قانون مدنی که مخالفت صریح با فقه دارد بررسی شده است. به عنوان یکی از نتایج این پژوهش، و ملاحظه این که قانون مدنی ایران، بر گرفته از فقه امامیه می باشد، به نظر می رسد بایستی در محتوا قانون مدنی ایران در موضوع ارث بازنگری صورت گیرد. تفاوت های بسیار میان «قانون مدنی ایران» و «فقه امامی» منجر به بروز اختلافاتی در مسائلی چون ارث شده است.

استصحاب, معلوم التاریخ و مجهول التاریخ, تقدم و تاخر حادثین, فقه شیعه, ماده ۸۷۳ قانون مدنی.